Avtomatikaning tеxnik vositalari

Avtomatik xisoblash uskunalari

Hozirgi kunda elektromexanik va elektron hisoblash qurilmalari ishlab chiqarish jarayonlarida keng qo’llanilmoqda. Ular asosan 2 ta sinfga bo’linadi: analogli va raqamli. Analogli xisoblash qurilmalarida matematik kattaliklar fizik analoglar bilan hosil qilinadi (kuchlanish orqali).
Raqamli uskunalarda matematik kattaliklar raqamli formada namoyon etiladi. Raqamli uskunalar tuzilishi jixatidan murakkab va kam hisoblash xatolikka ega. Avtomatikada asosan analogli hisoblash uskunalari qo’llaniladi, ya’ni kirish va chiqish signalidagi matematik bog’lanishni hosil qiladi. Bu holatda hisoblash uskunalari (HU) topshirish elementlari (ТO) funksiyasini bajaradi va u taqqoslash organiga (ТO) qo’shiladi. (5.7-rasm).

5.7-rasm. Тopshirish funksiyasi vazifasini bajaruvchi xisoblash uskunasining sxemasi

Bu sxema asosida programmali boshqarish tizimlari ishlaydi. Boshqa holatlarda hisoblash qurilmalari (HU) taqqoslash organi (ТO) funksiyala-rini bajaradi.(5.8-rasm).
Bu sxemada HU har doim hisoblash jarayonini boshqarib boradi va rostlagich (R) boshqarish obektiga (BO) rostlash ta’sirini o’tkazadi.

5.8-rasm. Тaqqoslash funksiyasi bajaruvchi xisoblash uskunasining sxemasi Hisoblash uskunalari teskari aloqada, ya’ni koorektirovka zvenosida xam

ishlaydi (5.9-rasm).

5.9.-rasm. Тeskari aloqa funksiyali bajaruvchi xisoblash uskunasining sxemasi.

Asosiy xisoblash uskunalari quyidagilar xisoblanadi:
-qo’shish va ayirish uskunalari, -ko’paytirish va bo’lish uskunalari. Bu uskunalarda asosiy qism hal qiluvchi kuchaytirgich hisoblanadi.5.10-rasmda hal qiluvchi kuchaytirgichlarning sxemalari keltirilgan.
5.10 –rasm. Kirish signalini integrallovchi (a) va differensiallovchi (b) kuchaytirgich sxemalari
Kuchaytirish kaskadi sxemada uch burchak shaklida belgilanadi va kirish signali x rezistor R yoki kondensator S orqali uzatiladi, manfiy teskari aloqa chiqish signalidan kirish signaliga R yoki S orqali uzatiladi. Masalan, ko’paytirish yoki bo’lish rejimi: (5.10,b-rasm)
Kirish signali bu yerda kuchlanish formasida (Vkir) beriladi va hisoblash natijasi ham kuchlanish formasida olinadi.(V_chiq): R₁ va R_o rezistorlar orqali deyarli bir xil tok o’tadi:IR=IRo chunki kuchaytirgichning kirish signali Ic=0.
_{I } ^Uкир ^Uс _^Uс ^Uкир

Bu yerda:
R₁ R₀
^U _c -kuchaytirgichning kirish kuchlanishi:

(5.8)

_{U } ^U чик с _к
, k-kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsiyent:

Umuman U _чик . 100 V oshmaydi, kuchaytirish koeffitsiyenti esa bir necha 10000 dan ya’ni

^Uxbr
  ^R0 *U R₁


кир

(5.9)

R₀>R₁-kupaytiri R₀1-bulish

R₀ va R₁ lar tanlash orqali bulish orqali xam bajariladi.

3.