Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

6.5.-rasm. Oqimquvurchali gidravlik kuchaytirgichning sxemasi: 
1-olib beruvchi quvur, 2-oqim quvurchasi, 3-mumdshtuk, 4,7-porshenlar,5,6-
quvurchalar.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7-BOB.  AVTOMATIKANING IJROCНI MЕXANIZMLARI 
 
7.1.  Ijrochi mexanizmlar haqida tushuncha va ularning klassifikatsiyasi 
 
 
Avtomatik  rostlash  tizimining  ijrochi  mexanizm  (IM)  deb  rostlovchi  organ 
orqali  uzatilayotgan  signalga  muvofiq  harakatga  keltiruvchi  moslamaga  aytiladi. 
Rostlovchi organni vazifasini drossellar, to‘sqichlar, klapanlar, shiberlar bajaradi. 
 
Ijrochi  mexanizmlarning  asosiy  ko‘rsatgichlari:  chiqish  validagi  aylanish 
momentining  nominal  qiymati  yoki  chiquvchi  shtokdagi  ta’sir  etuvchi  kuch; 
aylantiruvchi  moment  yoki  kuchlarning  maksimal  qiymati;  nosezgirlik  maydoni;  

---

 
81 
inertsionlik  vaqtini  ko‘rsatuvchi  vaqt  doimiysi;  ijrochi  mexanizmlarni  chiqish 
valining aylanish vaqti yoki uning shtokining  surilish vaqti. 
 
Ijrochi mexanizmni ishdan to‘xtagandan so‘ng turg‘unlashgan rejim vaqtida 
ishlab turganda  chiqish organining  surilishi    yugurish  holati deb  ataladi.  Bu holat 
rostlash sifatiga ta’sir ko‘rsatadi. 
 
Ijrochi mexanizmlarning asosiy ko‘rsatgichlari – ularning statik va dinamik 
tavsifnomalari hisoblanadi. 
Dinamik xususiyatlariga ko‘ra ijrochi mexanizmlar 
integrallovchi zvenolar  guruhiga kiradi:   W(p)= 1/ T
im
 r ,  bu yerda  T
im
–maksimal 
chiqish signali vaqtida IM chiqish organining  to‘liq surilish vaqti. 
 
Ijrochi  mexanizmlarni  quyidagi  asosiy  belgilariga  ko‘ra  sinflarga  ajratish 
mumkin:  foydalanilgan  energiya  turiga  ko‘ra,  chiquvchi  organning  harakat 
xarakteriga  ko‘ra;  foydalanilgan  yuritma  turiga  ko‘ra  hamda  chiquvchi  organning 
harakatlanish tezligiga ko‘ra. 
 
Foydalanilgan  energiya  turiga  ko‘ra  IM  lar  elektr,  pnevmatik,  gidravlik 
turlariga ajratiladi (7.1-rasm).   Foydalanilgan elektr yuritma ko‘rinishiga qarab IM 
lar elektr yuritmali, elektromagnitli, porshenli va membranali bo‘lishi mumkin. 
 
Chiquvchi  organning  harakatlanish  tezligiga  ko‘ra  IM  lar  doimiy  tezlikka 
ega  bo‘lgan  hamda  chiquvchi  organning  surilish  tezligi  chiquvchi  signalga 
proportsional bo‘lgan IM larga ajratiladi. 
 
Qishloq  va  suv  xo‘jaligi  ishlab 
chiqarishida  elektr  IM  lar  keng  tarqalgan.  Ularni  2  ta  asosiy  guruhlarga  ajratish 
mumkin: elektr dvigatelli va elektromagnitli (7.2-rasm). 
 
Birinchi  guruhga  elektr  yuritmali  IM  lar  kiradi.  Elektr  yuritmali  IM  lar 
odatda  elektr  yuritma,  reduktor  va  tormozdan  tashkil  topadi  (oxirgisi  bo‘lmasligi 
ham mumkin). Boshqaruv signali bir vaqtning o‘zida yuritma va tormozga beriladi, 
mexanizm  to‘xtay  boshlaydi  va  yuritma  chiquvchi  organni  harakatga  keltiradi. 
Signal yo‘qolganda yuritma ishdan to‘xtaydi, tormoz mexanizmni to‘xtatadi. 
Ikkinchi  guruxga  solenoidli  IM  larni  kiritish  mumkin.  Ular  turli  xil 
rostlovchi  klapanlar,  vintellar,  zolotniklar  va  boshqa  elementlarni  boshqarish 
uchun  qo‘llanilishi  mumkin.  Bu  guruxga    elektromagnitli  muftalarni  kiritish  

---

 
82 
mumkin. Solenoidli mexanizmlar odatda faqat ikki pozitsiyali rostlash tizimlarida 
qo‘llaniladi. 
Elektr yuritmali IM lar odatda elektr yuritma, reduktor va tormozdan tashkil 
topadi  (oxirgisi  bo‘lmasligi  ham  mumkin).  Boshqaruv  signali  bir  vaqtning  o‘zida 
yuritma  va  tormozga  beriladi,  mexanizm  to‘xtay  boshlaydi  va  yuritma  chiquvchi 
organni  harakatga  keltiradi.  Signal  yo‘qolganda  yuritma  ishdan  to‘xtaydi,  tormoz 
mexanizmni to‘xtatadi.