Avstraliya Ittifoqi (Commonwealth of Australia)- janubiy yarim shardagi davlat, A

Vaqt Mintaqasi
(
UTC
+8...+10.5)
• Yoz (
DST
)
(
UTC
+8...+11.5)
Qisqartma
AS
Internet domen
.au
Telefon prefiksi
+61
tepasida burjua partiyalari – liberal va agrar
(1975-yildan milliy agrar) partiyalari koalitsiyasi
boʻldi. Faqat 1949-yilgacha, 1972-75 yillarda va
1983-yilda hukumatni leyboristlar tuzdi. Bu par-
tiya tashki va ichki siyosatda mustaqil yoʻldan
borish uchun bir qancha tadbirlarni amalga
oshirdi. A. hukumati 
Nauru
 (1968) va 
Papua
Yangi Gvineya
 (1975)ga mustaqillik berishga
majbur boʻldi. 1991-yilda A. bilan Oʻzbekiston Respublikasi oʻrtasida diploma-tiya
munosabatlari oʻrnatilgan. Milliy bayrami – A. kuni (26-yanvar).
Avstraliya milliy partiyasi, 1916-yilda tashkil etilgan; Avstraliya liberal partiyasi, 1944-yilda
tuzilgan; A. leyboristlar partiyasi, 1891-yilda tashkil etilgan; A. demokratlari partiyasi, 1977-
yilda tashkil etilgan. Avstraliya kasaba uyushmalari kengashi 1927-yilda tuzilgan. Xalqaro
erkin kasaba uyushmalari konfederatsiyasiga kiradi.
Avstraliya– yuksak darajada rivojlangan industrial agrar mamla-kat. Iqtisodiyotda yirik
monopoliyalar hukmron, xorijiy sarmoya, asosan AQSH va Buyuk Britaniya sarmoyasi katta
mavqega ega. A. temir ruda, boksit, rutil, qoʻrgʻoshin, jun, shakarqamish mahsuloti eksport
qilish sohasida yetakchi oʻrinda, 106koʻmir, rux, mis, marganes, bugʻdoy, goʻsht eksport
qilishda oldingi oʻrinlardan birida turadi.
Avstraliya sanoati yalpi milliy mahsulotning 30% ni beradi. Uning aso-siy tarmoqlari: konchilik,
metallurgiya, kimyo, mashinasozlik, oziq-ovqat, yengil sanoat. Asosiy energetika resurslari –
kumir va tabiiy gaz. Issiklik elektr stansiyalari elektr energiyaning 80% ga yaqinini hosil qilib
beradi. 1994–95 yil 155 mlrd. kVt-s elektr energiyasi hosil qilingan. Eng katta temir ruda
havzasi – Gʻarbiy A.dagi Pilbara koni, rangli metall rudalari, asosan Broken-Xill (Yangi Janubiy
Uels) va Maunt-Ayza (Kvin-slend), boksitlar Ueypa koni (Kvin-slend) va Gov (Shimoliy
hudud)dan qazib olinadi. 1994–95 yil Ill mln. tonna temir rudasi, 202 mln. tonna toshkoʻmir,
32,9 mln. tonna neft, 20,7 mlrd. kub-metr tabiiy gaz, 256 t oltin qazib olingan. Sanoatda
mashinasozlik, metallurgiya, kimyo, neft kimyosi (oltin-gugurt kislo-tasi, mineral oʻgʻitlar) va
neftni qayta ishlash tarmoqlari ustunlik qiladi. 1994–95 yil 6,2 mln. t poʻlat, 237 ming t mis,
Siyosiy partiya va kasaba uyushmalari
Xoʻjaligi
Sanoati

---

211 ming t qalay, 1,2 mln. t alyu-miniy va 360 min-gga yaqin avtomobil ishlab chiqarilgan.
Oziq-ovqat sanoati koʻproq eksportga (goʻsht, un, qand-shakar, sariyogʻ-pishloq, pivo, vino)
moslangan. Toʻqimachilik, tikuvchilik, poyabzal korxonalari bor. Asosiy sanoat markazlari:
Sidney, Melburn, Brisben, Adelaida, Pert. Vullogong – Port-Kembla, Nyukasl, Jilong, Kuinana
port-sanoat majmualari shakllangan.
Avstraliya – yirik yer egaligi mamlakati. Foydalaniladigan yerlarning 80% dan ortigʻi yirik yer
egalari qoʻlida. Fermalar sertovarligi, mexani-zatsiyalashuvi va ixtisoslashuvi bilan ajra-lib
turadi. Avstraliya (davlat) mahsuloti qiymatining 60% dan koʻprogʻini chorvachilik beradi.
Qoʻylar 174 mln., qoramol – 24,1 mln. boshni tashkil etadi. Qoʻychilikning asosiy rayonlari –
janubi-sharqiy va janubi-gʻarbiy sohil; sut yetishtiruvchi rayon janubi-sharqiy sohil, goʻsht
yetishtiruvchi rayon mamlakat sharqi va shimoli. Salkam 15 mln. gektarga ekin ekiladi,
shundan 1,5 mln. gektari sugʻoriladi. Asosiy ekinlar – bugʻdoy (hosili yiliga oʻrtacha 14,3 mln.
t) va shakarqamish, shuning-dek arpa, suli, supurgi, joʻxori, sholi, makkajoʻxori, kartoshka,
paxta, tama-ki, uzum, mevali daraxtlar. Bir yilda oʻrtacha 3,7 mln. t. shakar xom ashyosi, 3,7
mln. t. goʻsht, 720 ming t. jun yetishtiradi.
1996-yilda avtomobil yoʻllari 900 ming km, jumladan qattiq qoplamali yoʻllar – 420 ming km,
temir yoʻl– 40,6 ming km ni tashkil qildi. Asosiy dengiz portlari – Sidney, Melburn,
ixtisoslashtirilgan portlar – Port-Xedlend, Dampir (temir ruda joʻnatish). Xalqaro aeroportlari:
Sidney, Mel-burn, Pert, Darvin.
Eksportda qishloq xoʻjaligi mahsulotining ulushi 30%, mineral xom ashyo 27,8% va tayyor
sanoat mahsulotlari 20% ni tashkil etadi. Tayyor iste’mol mollari, asbob-uskunalar, neft chet
eldan keltiriladi. Asosan Yaponiya, AQSH, Buyuk Britaniya bilan savdo-sotiq qiladi. Pul birligi –
A. dollari.
Davlat kasalxonalaridan tashqari tibbiy xizmat aso-san xususiy shifokorlar tomonidan
koʻrsatiladi. Shifokorlar soni 18 ming (721 kishiga 1 shifokor). Shifokorlarni universitetlarning
Qishloq xoʻjaligi
Transporti
Tashqi savdosi
Tibbiy xizmati

---

8 tibbiyot fakulteti tayyorlaydi. Maorifi, ilmiy va madaniy-ma’rifiy muassasalari. Avstraliyada
bolalarga 6 yoshdan 15 yoki 16 yoshgacha (har bir shtatda har xil) majburiy ta’lim beriladi.
Tub joy aholining 40% savodsiz. Davlatga va xususiy shaxslarga karashli makta-blar bor. Oliy
ta’lim – pulli. Avstraliyada 26 universitet, 35 kollej bor. Eng yirik oliy oʻquv yurtlari: Sidney,
Adelaida, Melburn universitetlari, Adelaida, Melburn texnika institutlari. Bir qancha
akademiyalar, shu jumladan Avstraliya Fanlar Akademiyasi, institut institutlari va ilmiy
jamiyatlar bor. Eng yirik kutubxonalar: Kanberradagi Milliy ku-tubxona, Sidney universiteti
kutubxonasi va boshqa 107Muzeylar: Avstraliya muzeyi (Sidney), Viktoriya shtatining Milliy
galereyasi (Melburn) va boshqa.
Avstraliyada 70 dan koʻproq kun-dalik gaz. (10 asosiy gaz.ning tiraji – 5 mln. nusxadan ziyod)
va 592 boshqa davriy nashrlar chiqadi. Kundalik "Gerald-san nyus piktorial" ("Xabar-noma –
Quyosh", 1990-yildan), "Sidney morning gerald" ("Sidney tong xabar-nomasi", 1831-yildan) eng
salmoqli gaz.lar hisoblanadi. Asosiy axborot agentligi – Ostrelian assoshieyted press (1935-
yilda asos solingan). 100 radiostansiya va 85 telemarkaz ishlaydi. "Ey-bisi" va "Ey-bi-es"
umummilliy teleradio-eshittirish kompaniyasi mavjud. Radio-eshittirishlar 1923-yil,
telekoʻrsatuvlar 1956-yildan yoʻlga qoʻyilgan.
Avstraliya adabiyoti ingliz tilida (aborigenlarning oʻz yozuvi yoʻq). 19-asrning 1-yarmida
metropoliya adabi-yoti ta’sirida rivojlandi. Milliy realistik adabiyot 90-yillardagi ijti-moiy-siyosiy
yuksalish muhitida yuzaga keldi. Unga T. Kollinz, X. Louson va boshqa asos soldi. Birinchi
jahon urushi voqealari A. adabiyotining yanada ravnaq topishiga koʻmaklashdi. Bu davr
asarlarida jabr-zulm fosh qilindi, aborigenlarning fojiasi aks ettirildi (K. S. Prichard, X. X.
Richardson, E. V. Palmer, K. Tennant, B. Penton va boshqalarlar). A. Marshall, J. Morrison
prozasida, B. Adamson, M. Gilmor poeziyasida jamiyat nuqsonlari tanqid qilindi, milliy
mustaqillik gʻoyalari tarannum etildi. Irqiy kamsi-tish adiblarning muhim mavzuidir. Bunga F.
B. Vikersning "Sarob" (1955), D. Kyuzekning "Quvgʻindagi quyosh" (1955) va "Qora chaqmoq"
(1964), G. Keysining "Snoubol" (1958), D. Styuartning "Yen-di" (1959), M. Dyurekning "Uni
saqla, ona yurtim" (1955) asarlari va boshqa asarlar misol boʻladi. Dramaturgiyada hozirgi
zamon muammolariga murojaat etilgan: A. Terner, S. Lokk-Elliot, K. Dankan, D. Kyuzek, O.
Grey, R. Louler, M. Brend pesalari.
Matbuoti, radioeshittirishi, telekoʻrsatuvi
Adabiyoti
Meʼmorligi

---

A.da me’morlik 18-asr oxirlarida ingliz klassitsizmi va yangi gotikasi ruhida rivojlana boshladi.
19-asrning 2-yarmidan Sidney, Melburn, Brisben, Adelaida shaharlarida toʻgʻri bur-chakli koʻp
qavatli uylar qurildi. 20-asrning 20-yillaridan A. me’morligida yangi oqimlar, asosan
konstruktivizm yoyi-la boshladi (poytaxt Kanberra, 1913–1927, me’mor U. Griffin). Zamonaviy
inshootlar orasida Sidneydagi opera teatri (me’mor G. Zaydler), Melburndagi olimpiada
stadioni (1956) va boshqa diqqatga sazovor.
Avstraliya badiiy mada-niyati ikki ilk asosga ega. Ularning biri aborigenlar san’ati (oʻymakorlik,
bumeranglarga naqsh solish, gʻorlardagi qoya toshlarda inson qiyofasini tasvir-lash),
ikkinchisi – yevropacha madaniyat. 18-asrning oxiri – 19-asrning boshlarida A. tabiatining
aynan aniq tasviri (K. Martene, A. L. Byuvelot), hajviy grafika (S.T.Xill) paydo boʻldi. 19-asr oxiri
– 20-asr boshlarida hayotiy rangtasvir milliy maktabi rivojlandi (rassomlar J. U. Lambert, F.
Mak-Kabin, N. Kuni-xon, haykaltarosh P. Dadsuel). 20-asrning 40-yillarida aborigenlarning
yangi san’ati vujudga keldi (Namatjir va Pa-rerulya oilalari).
Avstraliya tub joy aholisining musiqiy xalq ijodiyoti oddiy usullar joʻrligida raqsga tushib,
qoʻshiq aytishdan iborat: cholgʻu asboblari – qayroq, dovul, dijeridu va shahrik. 18-asr
oxirlaridan yevropacha musiqa rasm boʻla bosh-ladi. 1847-yilda Sidneyda A. Natanning
"Avstriya Don Joni" degan birinchi A. operasi sahnalashtirildi. Adelaida, Melburn, Sidney,
Brisben, Kanberra, Xobartda konservatoriyalar bor. A. musiqa arboblari – kompozitorlardan A.
Xill, J. Antil, A. Benjamin, dirijyor B. Xeynse, skripkachi B. Kimber, xo-nandalar N. Melba, X.
Bleyr va boshqa
Avstraliyada dastlabki spektakllar 18-asrning 80-yillarida koʻchib kelgan yevro-108paliklar
tomonidan qoʻyilgan. 19-asrning 30–40-yillarida Sidney va boshqa shaharlarda doimiy
ishlovchi teatrlar barpo etildi. Milliy teatrning shakllanishida 20-asrning 10–30-yillarida
adabiy-teatr birlashmalari koʻmak berdi, ular aso-san mamlakatda yaratilgan pesalarni
sahnalashtirdilar (K. S. Prichard, L. Esson, U. Mur, K. Uotson). Avstraliyaning "Odd tout",
"Independent tietr" yetakchi mil-liy teatrlari tijorat teatrlariga ("Ti-vali" va boshqalar) qarama-
qarshi turadi. Yangi teatrlar deb atalgan yarim professional teatrlar ham ishlab turibdi.
Tasviriy sanʼati
Musiqasi
Teatri

---

Mamlakatda kino ishlab chiqarish 1900-yilda boshlandi. 70-yillarda A. kinoni rivojlantirish
federatsiyasi tuziddi. Hujjatli kino ommalashgan. Melburndagi Davlat ilmiy va sanoat
tadqiqotlari tashkiloti ilmiy fil-mlar chiqaradi.
[1]
Avstraliya Sputnikdan
Jakson porti
Kinosi

---

Yangi Parlament binosi (Canberra)
Kuala
Deni Kings

---

 
Soʻnggi tahrir 17 soatlar avval MalikxanBot tomonidan amalga oshirildi
1. 
OʻzME
. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada 
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
 (2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
"
https://uz.wikipedia.org/w/inde
x.php?
title=Avstraliya_(davlat)&oldid=
2401142
" dan olindi 
Manbalar

---

Vikipediya