Avstraliya 6 ta shtat va 2 ta hududdan tashkil topgan federativ davlat

Avstraliya

Rasmiy nomi - Avstraliya Ittifoqi. Poytaxti - Kanberra. Hududi - 7682300 km.kv. Davlat tili - ingliz. Dini - anglikanlar (26%), katoliklar (26%), protestantlar (20%), pravoslavlar (4%). Pul birligi -Avstraliya dollari.

Maydoni – 7692,0 ming km.kv. Aholisi (2018-y.) – 24,5 mln. Poytaxti – Kanberra

Avstraliya Ittifoqi bir butun materikni to‘liq egallagan jahondagi yagona davlat. Tarkibiga Avstraliya materigidan tashqari Tasmaniya va boshqa orollar kiradi. Qirg‘oqlari shimol, g‘arb va janubdan Hind okeani, uning dengiz va qo‘ltiqlari, sharqiy tomondan esa Tinch okean dengizlari suvlari bilan yuviladi. Maydoni jihatidan jahonda 6-o‘rinda turadi. 

Iqtisodiy-geografik o‘rni Janubiy yarim sharda, boshqa mintaqalardan ancha olisda joylashganligi bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga, zamonaviy dengiz va havo transporti mamlakatni jahonning barcha mintaqalari bilan doimiy aloqada bo‘lishini ta’minlaydi.

Avstraliya Ittifoqi Britaniya Hamdo‘stligi qirolligi hisoblanib, uning rasmiy davlat rahbari Buyuk Britaniya hukmdori hisoblanadi. Amalda siyosiy boshqaruv ti-zimida yetakchi rol bosh vazirga tegishli. 

Avstraliya 6 ta shtat va 2 ta hududdan tashkil topgan federativ davlat.

Tabiiy sharoiti va resurslari. Avstraliyaning relyefi, asosan, tekislik va kuchli parchalangan platolardan iborat. Faqat sharqda o‘rtacha ba-landlikdagi Katta Suvayirg‘ich tizmasi mavjud. Unda Avstraliyaning eng baland nuqtasi Kossyushko cho‘qqisi (2 228 m) joylashgan. 

Avstraliya xilma-xil foydali qazilmalarga boy. Mamlakat temir, mis, nikel, uran, boksit rudalari, ko‘mir, oltin, olmos zaxiralari bilan jahon miqyosida alohida ajralib turadi.

Avstraliya hududi, asosan, subekvatorial, tropik va subtropik iqlim mintaqalarida joylashgan bo‘lib, iqlimining eng muhim xususiyati uning qurg‘oqchilligidan iborat. Mamlakat hududining juda katta qismini cho‘l, chalacho‘l va savannalar egallaydi. Avstraliya tabiatining eng katta kamchiligi suv resurslarining taqchilligidir. Asosiy daryosi Murrey va uning irmog‘i Darlingning suvi mavsumlar bo‘yicha keskin o‘zgarib turadi.
Aholisi. Avstraliya aholi zichligi eng past bo‘lgan jahon davlatlaridan biridir. Bu yerda 1 km² hududga o‘rta hisobda 3 kishi to‘g‘ri keladi. Avstraliyada aholi, asosan, janubi-sharqiy va sharqiy hududlarida mujas-samlashgan, ichki hududlarida esa juda siyrak joylashgan. Avstraliyada aholining tabiiy ko‘payishi past, yiliga 0,5–0,6 % ga teng. 

Aholi sonining ortib borishiga tashqi migratsiya ko‘proq ta’sir ko‘rsatadi. Aholining migratsion ko‘payishi yillik hisobda 0,8–1,0 % ni tashkil etadi. 

Umuman olganda, Avstraliyaning aholisi migratsiya hisobiga shakllangan. Materikning tub aholisi – avstraliyalik aborigenlar – davlat aholi-sining atigi 1 % ini tashkil etadi. Asosiy millat – avstraliyalik inglizlar. 

Avstraliya Ittifoqi yuqori urbanizatsiyalashgan davlatlar qatoriga mansub. Unda shahar aholisining ulushi 90 % ga teng. Eng yirik shaharlari – Sidney, Melburn, Brisben, Pert, Adelaida.

Iqtisodiyoti. Avstraliya iqtisodiyoti yuqori darajada rivojlangan davlat hisoblanadi. YIMning hajmi bo‘yicha Avstraliya jahonning yetakchi 20 ta davlatlari tarkibiga kiradi, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YIM miqdori esa unda aksariyat Yevropa davlatlaridan ham yuqori.

Avstraliyaning jahon iqtisodiyotidagi o‘rnini, ko‘p jihatdan, tog‘-kon va yoqilg‘i sanoati belgilaydi. U ko‘mir, uran, temir, boksit, oltin, nikel, rux qazib olish bo‘yicha jahondagi yetakchi 3 ta davlat qatoriga kiradi. Ko‘mir, suyultirilgan gaz, uran, qora va rangli metallarning katta qismi Osiyo davlatlari, birinchi navbatda, Xitoyga eksport qilinadi. Qishloq xo‘jaligi ham Avstraliya iqtisodiyotining muhim sohasi. Chorvachilikning asosiy tarmoqlari – qo‘ychilik va qoramolchi-likdir. Avstraliya jahonda qo‘ylar soni va jun ishlab chiqarish bo‘yicha 2-o‘rinda, jun hamda mol go‘shti eksporti bo‘yicha esa 1-o‘rinda turadi. 

Dehqonchiligi donchilik, bog‘dorchilik va uzumchilikka ixtisoslashgan. Avstraliyaning asosiy iqtisodiy rayoni uning janubi-sharqi hisoblanadi.  Bu yerda mamlakat aholisining 70% i istiqomat qiladi hamda uning 2 ta eng yirik shahri – Sidney va Melburn joylashgan.  

Geografik joylashuvi va tabiati. Avstraliya materigi Tasmaniya va uning yonidagi mayda orollarda Yerning Janubiy yarim sharida joylashgan davlat. Shimolda Timor dengizi, Arafur dengizi va Torres bo‘g‘ozi, janubda — Bossa bo‘g‘ozi va Hind okeani, sharqda — Maijon dengizi, g‘arbda — Hind okeani bilan tutashib ketgan. Avstraliya sathi asosan tekisliklardan iborat, baland tog‘ massivlari yo‘q. Mamlakat sharqida, shimoldagi Keyp-Yorkdan janubdagi Boss bo‘g‘ozi va Tasmaniya orolida davom etgan umumiy uzunligi 3300 km boigan Katta suv ayiruvchi tizma joylashgan. Tizma Nyu-Inglend yassitog‘i, Moviy va Avstraliya tog`laridan tashkil topgan. Mamlakatning eng yuqori nuqtasi Kostyushko (2228 m) tog‘i.

Avstraliya okeaniyada Hindiston va Janubiy Tinch okeanlari o'rtasida joylashgan. Katta mamlakat bo'lsa-da, uning topografiyasi juda ko'p emas va ko'pchiligi past cho'l platosidan iborat. Biroq janubiy-sharqda fertil ovalar mavjud. Avstraliyaning iqlimi asosan yarimoridga chalinadi, ammo janubiy va sharqda temperatura, shimol esa tropikdir.

Avstraliyaning ko'pchiligi qaqragan cho'l bo'lsa-da, turli rang-barang muhitlarni qo'llab-quvvatlaydi, shu bilan birga bu biologik xilma-xildir. Alp tog'lari, tropik yomg'ir o'rmonlari va turli xil o'simliklar va hayvonot dunyosi dunyoning boshqa qismlaridan geografik izolyatsiya qilish tufayli rivojlanadi. Uning o'simliklarining 85%, sut emizuvchilarining 84% va qushlarning 45% Avstraliya uchun endemikdir. Shuningdek, dunyodagi eng ko'p sudraluvchilar turlari, shuningdek, eng zaharli ilonlar va timsoh kabi boshqa xavfli maxluqlar ham mavjud. Avstraliyaliklar kanguru, koala va wombatni o'z ichiga olgan marsupial turlari bilan mashhur.

Uning suvlarida, shuningdek, ichki va offshor sohada Avstraliyaning baliq turlarining 89 foizi endemikdir. Bundan tashqari, xavf ostida bo'lgan mercan kayalığı Avstraliya qirg'og'ida keng tarqalgan bo'lib, ulardan eng mashhurlari Buyuk Bariyer rifidir. Buyuk to'siqni rif - bu dunyodagi eng yirik mercan kayalığı tizimi va u 133 ming kvadrat milya (344,400 kv. Km) ga teng. U 2,900dan ziyod alohida reeflardan tashkil topgan bo'lib, ularning aksariyati xavf ostida bo'lgan ko'plab turlarni qo'llab-quvvatlaydi.

Iqlimi — subekvatorial, tropik va subtropik. O`simlik dunyosi boy — 20000 dan ortiq o‘simlik turlari mavjud. Mamlakat shimoli asosan tropik o‘rmonlar bilan qoplangan. Janubda, Avstraliya hududining o‘zida 500 turdan ortiq akatsiyalar o‘sadi. Hayvonot dunyosi ham boy bo‘lib, bu yerda o‘rdakburun, kenguru, xaltali hayvonlarning boshqa turlarini, dengizlarda akula, dengiz iloni, meduza kabi jonivorlarni uchratish mumkin.
Davlat tuzilishi, siyosiy partiyalari. Davlat tuzilishi — federal parlamentar davlat. Ijro etuvchi hokimiyat — Britaniya monarxi, general-gubernator, premyer-ministr. Qonun chiqaruvchi hokimiyat — ikki palatali federal parlament (Senat, Deputatlar palatasi). Federatsiya 6 shtatdan iborat: Janubiy Avstraliya, G‘arbiy Avstraliya, Yangi Janubiy Uels, Viktoriya, Kvinslend, Tasmaniya hamda Shimoliy Hududlar va Avstraliya poytaxti federal hududi. Siyosiy partiyalari: Avstraliya milliy partiyasi, Avstraliya leyboristik partiyasi, Avstraliya liberal partiyasi, Avstraliya demokratik partiyasi.
Iqtisodi, transport kommunikatsiyalari. Avstraliya bozor iqtisodi yuqori rivojlanishga ega bo‘lgan industrial-agrar mamlakat. Sanoatning rivojlangan sohalari: mashinasozlik, tog‘-kon, kimyo sanoati, oziq-ovqat, po‘lat quyish. Qishloq xo‘jaligi asosan eksportga ixtisoslashgan. Chorvachilik rivojlangan. Asosiy savdo hamkorlari: Xitoy, Yaponiya, Misr, Indoneziya, MDH mamlakatlari.
Tarixi. Avstraliya aborigenlarining ajdodlari bu qit’aga 40000 yil muqaddam ko‘chib kelganlar. Avstraliya hududida yevropaliklar kelguniga qadar chor­vachilik, dehqonchilik va temir nimaligini bilmagan aborigen qabilalari istiqomat qilishardi. Ularning asosiy mashg‘uloti termachilik va ovdan iborat edi. XV1I1 asr oxirlarida mamlakat hududida 300000 aborigen yashagan. 1606-yili gollandiyalik dengizchi V.Yanszon yevropaliklardan birinchi bo‘lib Avstraliya qirg‘oqlariga yetib keladi. 1643-yilda yana bir golland dengizchisi A.Tasman mamlakatning shimoliy qirg‘oqlari va Tasman orolini o’rganib chiqdi. 1770-yilda ingliz kapitani J. Kuk Avstraliyaning sharqiy qirg‘oqlariga kelib tushdi va qit’ani Britaniya mulki deb e’lon qildi. XVIII asr oxirida Avstraliyada birinchi ingliz manzilgohi — Sidney shahriga asos solindi. Angliya Avstraliya hududidan mahbuslarini surgun qilish joyi sifatida foydalandi. 1901-yilning 1-yanvarida Angliyadan domi­nion mavqeyini olgan Avstraliya Ittifoqi tashkil topdi. I jahon urushi davrida Avstraliya qo‘shinlari Fransiya va Yaqin Sharqda olib borilgan harbiy harakatlarda ishtirok etdi. Urushdan so‘ng Avstraliya Nauru oroliga ega boidi. 1931-yilda Avstraliya Vestminster statutiga ko‘ra tashqi va ichki siyosatda to‘la mustaqillikni qoiga kiritdi. Avstraliya II jahon urushi davrida antigitlerchilar ittifoqi tarafida turib jang qildi. 1967-yilda aborigenlarga barcha fuqarolik huquqlari berildi. 1968-yil 1-martdan boshlab Avstraliyada Buyuk Britaniya dominionligi bekor qilingan bo‘lsa-da, u Hamdo‘stlik tarkibidan chiqmadi. 1998-2007-yillarda Avstraliyada respublika boshqaruv shaklini joriy qilish to‘g‘risida bir qator referendumlar o’tkazildi. Hozirgi kunda Avstraliya britan monarxi bosh bo‘lgan mutlaq mustaqil davlat.

Avstraliya tarixi

Dunyo tashqarisidan ajratilganligi sababli, Avstraliya taxminan 60 000 yil muqaddam yashaydigan bir orol edi. O'sha paytda Indoneziyalik odamlar Timor dengizi bo'ylab ularni dengiz bo'yida past darajaga tushirishga qodir bo'lgan kemalar ishlab chiqilgan deb hisoblashadi.

Avstrilar Avstraliyani 1770 yilgacha kashf qilmaganlar. Kapitan Jeyms Kuk orolning sharqiy qirg'og'ini xaritaga keltirgan va uni Buyuk Britaniyaga da'vo qilgan. 1788-yil 26-yanvarda Avstraliyaning mustamlakasi, kapitan Artur Fillip Port Jeksonga ko'chib o'tganda, keyinchalik Sidneyga aylangan. 7 fevral kuni u Yangi Janubiy Uels koloniyasini o'rnatgan bayonot chiqardi.

Avstraliyadagi birinchi ko'chmanchilarning aksariyati Angliyadan ko'chirilgan sudlanganlar edi.

1868 yilda mahbuslarning Avstraliyaga ko'chishi tugadi va qisqa vaqt oldin, 1851 yilda Avstraliyada oltin topildi, bu aholisi sezilarli darajada oshdi va iqtisodiyotini rivojlantirishga yordam berdi.

1788 yilda Yangi Janubiy Uels tashkil etilganidan so'ng, 1800-yillarning o'rtalariga kelib yana beshta mustamlaka qurildi.

1825 yilda Tazmanya, 1829 yilda G'arbiy Avstraliyada, 1836 yilda Janubiy Avstraliyada, 1851 yilda Viktoriya va 1859 yilda Queenslandda bo'lgan. 1901 yilda Avstraliyada millatlashgan, ammo Britaniya kengashining a'zosi bo'lgan. 1911 yili Avstraliyaning Shimoliy hududi Hamdo'stlikning tarkibiga kirdi (avval Janubiy Avstraliya tomonidan nazorat qilingan).

1911-yilda Avstraliya poytaxti (Kanberra bugungi kunda joylashgan) rasmiy ravishda tashkil etilgan va 1927 yilda hukumat qarorgohi Melburndan Kanberragacha ko'chirildi. 1942 yil 9 oktyabrda Avstraliya va Buyuk Britaniya Vestminster qonunini ratifikatsiya qilgan va rasmiy ravishda mamlakat mustaqilligini o'rnatgan va 1986 yilda Avstraliya mustaqillikka erishgan qonun qabul qilindi.

Avstraliya hukumati

Bugungi kunda Avstraliya rasmiy ravishda Avstraliyaning Hamdo'stligi deb nomlangan, federal parlament demokratiyasi va Hamdo'stlik dunyosi . Davlat boshlig'i sifatida Queen Elizabeth II bilan ijroiya bo'limi va hukumat boshlig'i sifatida alohida bosh vazir bo'ladi. Qonunchilik palatasi Senat va Vakillar palatasidan iborat ikki palatali Federal Parlament . Avstraliya sud tizimi ingliz umumiy huquqiga asoslanadi va u Oliy suddan, shuningdek, federal, davlat va hududiy sudlarning quyi darajasidan iborat.

Avstraliyada iqtisod va erdan foydalanish

Avstraliya keng miqyosli tabiiy resurslar, yaxshi rivojlangan sanoat va turizm tufayli kuchli iqtisodiyotga ega. Avstraliyada asosiy tarmoqlar - kon, sanoat va transport uskunalari, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, kimyoviy moddalar va po'lat ishlab chiqarish. Qishloq xo'jaligi ham mamlakat iqtisodiyotida muhim rol o'ynaydi va uning asosiy mahsulotlari bug'doy, arpa, shakar, meva, mol, qo'y va parrandalardir.

Siyosiy partiya va kasaba uyushmalari

Avstraliya milliy partiyasi, 1916 yilda tashkil etilgan; Avstraliya liberal partiyasi, 1944 yilda tuzilgan; A. leyboristlar partiyasi, 1891 yilda tashkil etilgan; A. demokratlari partiyasi, 1977 yilda tashkil etilgan. Avstraliya kasaba uyushmalari kengashi 1927 yilda tuzilgan. Xalqaro erkin kasaba uyushmalari konfederatsiyasiga kiradi.

Xoʻjaligi

Avstraliya– yuksak darajada rivojlangan industrial agrar mamla-kat. Iqtisodiyotda yirik monopoliyalar hukmron, xorijiy sarmoya, asosan AQSH va Buyuk Britaniya sarmoyasi katta mavqega ega. A. temir ruda, boksit, rutil, qo‘rg‘oshin, jun, shakarqamish mahsuloti eksport qilish sohasida yetakchi o‘rinda, 106ko‘mir, rux, mis, marganes, bug‘doy, go‘sht eksport qilishda oldingi o‘rinlardan birida turadi.

Sanoati

Avstraliya sanoati yalpi milliy mahsulotning 30% ni beradi. Uning aso-siy tarmoqlari: konchilik, metallurgiya, kimyo, mashinasozlik, oziq-ovqat, yengil sanoat. Asosiy energetika resurslari – kumir va tabiiy gaz. Issiklik elektr stansiyalari elektr energiyaning 80% ga yaqinini hosil qilib beradi. 1994–95 yil 155 mlrd. kVt-s elektr energiyasi hosil qilingan. Eng katta temir ruda havzasi – G‘arbiy A.dagi Pilbara koni, rangli metall rudalari, asosan Broken-Xill (Yangi Janubiy Uels) va Maunt-Ayza (Kvin-slend), boksitlar Ueypa koni (Kvin-slend) va Gov (Shimoliy hudud)dan qazib olinadi. 1994–95 yil Ill mln. tonna temir rudasi, 202 mln. tonna toshko‘mir, 32,9 mln. tonna neft, 20,7 mlrd. kub-metr tabiiy gaz, 256 t oltin qazib olingan. Sanoatda mashinasozlik, metallurgiya, kimyo, neft kimyosi (oltin-gugurt kislo-tasi, mineral o‘g‘itlar) va neftni qayta ishlash tarmoqlari ustunlik qiladi. 1994–95 yil 6,2 mln. t po‘lat, 237 ming t mis, 211 ming t qalay, 1,2 mln. t alyu-miniy va 360 min-gga yaqin avtomobil ishlab chiqarilgan. Oziq-ovqat sanoati ko‘proq eksportga (go‘sht, un, qand-shakar, sariyog‘-pishloq, pivo, vino) moslangan. To‘qimachilik, tikuvchilik, poyabzal korxonalari bor. Asosiy sanoat markazlari: Sidney, Melburn, Brisben, Adelaida, Pert. Vullogong – Port-Kembla, Nyukasl, Jilong, Kuinana port-sanoat majmualari shakllangan.

Qishloq xoʻjaligi

Avstraliya – yirik yer egaligi mamlakati. Foydalaniladigan yerlarning 80% dan ortig‘i yirik yer egalari qo‘lida. Fermalar sertovarligi, mexani-zatsiyalashuvi va ixtisoslashuvi bilan ajra-lib turadi. Avstraliya (davlat) mahsuloti qiymatining 60% dan ko‘prog‘ini chorvachilik beradi. Qo‘ylar 174 mln., qoramol – 24,1 mln. boshni tashkil etadi. Qo‘ychilikning asosiy rayonlari – janubi-sharqiy va janubi-g‘arbiy sohil; sut yetishtiruvchi rayon janubi-sharqiy sohil, go‘sht yetishtiruvchi rayon mamlakat sharqi va shimoli. Salkam 15 mln. gektarga ekin ekiladi, shundan 1,5 mln. gektari sug‘oriladi. Asosiy ekinlar – bug‘doy (hosili yiliga o‘rtacha 14,3 mln. t) va shakarqamish, shuning-dek arpa, suli, supurgi, jo‘xori, sholi, makkajo‘xori, kartoshka, paxta, tama-ki, uzum, mevali daraxtlar. Bir yilda o‘rtacha 3,7 mln. t. shakar xom ashyosi, 3,7 mln. t. go‘sht, 720 ming t. jun yetishtiradi.

Transporti

1996 yilda avtomobil yo‘llari 900 ming km, jumladan qattiq qoplamali yo‘llar – 420 ming km, temir yoʻl– 40,6 ming km ni tashkil qildi. Asosiy dengiz portlari – Sidney, Melburn, ixtisoslashtirilgan portlar – Port-Xedlend, Dampir (temir ruda jo‘natish). Xalqaro aeroportlari: Sidney, Mel-burn, Pert, Darvin.

Tashqi savdosi

Eksportda qishloq xoʻjaligi mahsulotining ulushi 30%, mineral xom ashyo 27,8% va tayyor sanoat mahsulotlari 20% ni tashkil etadi. Tayyor iste’mol mollari, asbob-uskunalar, neft chet eldan keltiriladi. Asosan Yaponiya, AQSH, Buyuk Britaniya bilan savdo-sotiq qiladi. Pul birligi – A. dollari.

Tibbiy xizmati

Davlat kasalxonalaridan tashqari tibbiy xizmat aso-san xususiy shifokorlar tomonidan ko‘rsatiladi. Shifokorlar soni 18 ming (721 kishiga 1 shifokor). Shifokorlarni universitetlarning 8 tibbiyot fakulteti tayyorlaydi. Maorifi, ilmiy va madaniy-ma’rifiy muassasalari. Avstraliyada bolalarga 6 yoshdan 15 yoki 16 yoshgacha (har bir shtatda har xil) majburiy ta’lim beriladi. Tub joy aholining 40% savodsiz. Davlatga va xususiy shaxslarga karashli makta-blar bor. Oliy ta’lim – pulli. Avstraliyada 26 universitet, 35 kollej bor. Eng yirik oliy o‘quv yurtlari: Sidney, Adelaida, Melburn universitetlari, Adelaida, Melburn texnika institutlari. Bir qancha akademiyalar, shu jumladan Avstraliya Fanlar Akademiyasi, institut institutlari va ilmiy jamiyatlar bor. Eng yirik kutubxonalar: Kanberradagi Milliy ku-tubxona, Sidney universiteti kutubxonasi va boshqa 107Muzeylar: Avstraliya muzeyi (Sidney), Viktoriya shtatining Milliy galereyasi (Melburn) va boshqa.

Matbuoti, radioeshittirishi, telekoʻrsatuvi

Avstraliyada 70 dan ko‘proq kun-dalik gaz. (10 asosiy gaz.ning tiraji – 5 mln. nusxadan ziyod) va 592 boshqa davriy nashrlar chiqadi. Kundalik "Gerald-san nyus piktorial" ("Xabar-noma – Quyosh", 1990 yildan), "Sidney morning gerald" ("Sidney tong xabar-nomasi", 1831 yildan) eng salmoqli gaz.lar hisoblanadi. Asosiy axborot agentligi – Ostrelian assoshieyted press (1935 yilda asos solingan). 100 radiostansiya va 85 telemarkaz ishlaydi. "Ey-bisi" va "Ey-bi-es" umummilliy teleradio-eshittirish kompaniyasi mavjud. Radio-eshittirishlar 1923 yil, teleko‘rsatuvlar 1956 yildan yo‘lga qo‘yilgan.

Adabiyoti

Avstraliya adabiyoti ingliz tilida (aborigenlarning o‘z yozuvi yo‘q). 19-asrning 1-yarmida metropoliya adabi-yoti ta’sirida rivojlandi. Milliy realistik adabiyot 90-yillardagi ijti-moiy-siyosiy yuksalish muhitida yuzaga keldi. Unga T. Kollinz, X. Louson va boshqa asos soldi. Birinchi jahon urushi voqealari A. adabiyotining yanada ravnaq topishiga ko‘maklashdi. Bu davr asarlarida jabr-zulm fosh qilindi, aborigenlarning fojiasi aks ettirildi (K. S. Prichard, X. X. Richardson, E. V. Palmer, K. Tennant, B. Penton va boshqalarlar). A. Marshall, J. Morrison prozasida, B. Adamson, M. Gilmor poeziyasida jamiyat nuqsonlari tanqid qilindi, milliy mustaqillik g‘oyalari tarannum etildi. Irqiy kamsi-tish adiblarning muhim mavzuidir. Bunga F. B. Vikersning "Sarob" (1955), D. Kyuzekning "Quvg‘indagi quyosh" (1955) va "Qora chaqmoq" (1964), G. Keysining "Snoubol" (1958), D. Styuartning "Yen-di" (1959), M. Dyurekning "Uni saqla, ona yurtim" (1955) asarlari va boshqa asarlar misol bo‘ladi. Dramaturgiyada hozirgi zamon muammolariga murojaat etilgan: A. Terner, S. Lokk-Elliot, K. Dankan, D. Kyuzek, O. Grey, R. Louler, M. Brend pesalari.

Meʼmorligi

A.da me’morlik 18-asr oxirlarida ingliz klassitsizmi va yangi gotikasi ruhida rivojlana boshladi. 19-asrning 2-yarmidan Sidney, Melburn, Brisben, Adelaida shaharlarida to‘g‘ri bur-chakli ko‘p qavatli uylar qurildi. 20-asrning 20-yillaridan A. me’morligida yangi oqimlar, asosan konstruktivizm yoyi-la boshladi (poytaxt Kanberra, 1913–1927, me’mor U. Griffin). Zamonaviy inshootlar orasida Sidneydagi opera teatri (me’mor G. Zaydler), Melburndagi olimpiada stadioni (1956) va boshqa diqqatga sazovor.

Tasviriy sanʼati

Avstraliya badiiy mada-niyati ikki ilk asosga ega. Ularning biri aborigenlar san’ati (o‘ymakorlik, bumeranglarga naqsh solish, g‘orlardagi qoya toshlarda inson qiyofasini tasvir-lash), ikkinchisi – yevropacha madaniyat. 18-asrning oxiri – 19-asrning boshlarida A. tabiatining aynan aniq tasviri (K. Martene, A. L. Byuvelot), hajviy grafika (S.T.Xill) paydo bo‘ldi. 19-asr oxiri – 20-asr boshlarida hayotiy rangtasvir milliy maktabi rivojlandi (rassomlar J. U. Lambert, F. Mak-Kabin, N. Kuni-xon, haykaltarosh P. Dadsuel). 20-asrning 40-yillarida aborigenlarning yangi san’ati vujudga keldi (Namatjir va Pa-rerulya oilalari).

Musiqasi

Avstraliya tub joy aholisining musiqiy xalq ijodiyoti oddiy usullar jo‘rligida raqsga tushib, qo‘shiq aytishdan iborat: cholg‘u asboblari – qayroq, dovul, dijeridu va shahrik. 18-asr oxirlaridan yevropacha musiqa rasm bo‘la bosh-ladi. 1847 yilda Sidneyda A. Natanning "Avstriya Don Joni" degan birinchi A. operasi sahnalashtirildi. Adelaida, Melburn, Sidney, Brisben, Kanberra, Xobartda konservatoriyalar bor. A. musiqa arboblari – kompozitorlardan A. Xill, J. Antil, A. Benjamin, dirijyor B. Xeynse, skripkachi B. Kimber, xo-nandalar N. Melba, X. Bleyr va boshqa

Teatri

Avstraliyada dastlabki spektakllar 18-asrning 80-yillarida ko‘chib kelgan yevro-108paliklar tomonidan qo‘yilgan. 19-asrning 30–40-yillarida Sidney va boshqa shaharlarda doimiy ishlovchi teatrlar barpo etildi. Milliy teatrning shakllanishida 20-asrning 10–30-yillarida adabiy-teatr birlashmalari ko‘mak berdi, ular aso-san mamlakatda yaratilgan pesalarni sahnalashtirdilar (K. S. Prichard, L. Esson, U. Mur, K. Uotson). Avstraliyaning "Odd tout", "Independent tietr" yetakchi mil-liy teatrlari tijorat teatrlariga ("Ti-vali" va boshqalar) qarama-qarshi turadi. Yangi teatrlar deb atalgan yarim professional teatrlar ham ishlab turibdi.