Август 2020 3-қисм

Адабиётлар рўйхати
1.Толипов ў., Баракаев М., Шарипов Ш., “Касбий педагогика” – Т., 2001 йил. 
2. Хаджабоев А., Хусанов И. “Касбий таълим методологияси” – Т., 2007 йил.
3. Баракаев М., Қурбанова Г. ““Касбий таълим” йўналиши бўйича педагогик амалиётни 
ўтказиш методикаси”. – Т., 2007 йил 

---

10
Август 2020 3-қисм
Тошкент
JAHON SIVILIZATSIYASINING TAMAL TOSHI YOHUD UNING AKADEMIYASI
Astanova Nasiba Qudiratovna 
Buxoro viloyati Buxoro shahar 40-sonli 
umumiy o’rta ta’lim maktabining Tarix fani o’qituvchisi 
Telefon: [phone]
 [e-mail].
Annotatsiya: 
Quyida berilgan ushbu maqolada O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat 
Miromonovich Mirziyoyevning Xorazmning jahon sivilizatsiyasidagi o’rni, Xorazmning qadimgi 
tarixi va uning Akademiyasi haqida ma’lumotlari va Ma’mun akadеmiyasida хizmat qilgan 
оlimlarning yo’nalishlari haqida qisqacha ilmiy asosda yondashishga harakat qilingan.
Kalit so’zlar: 
“Avesto”, Amudaryo, “Axtarvenik”, Oromiy, Tanga, Istaxriy, Ali ibn Ma’mun, 
Shоm, Behnom, Suhayliy. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev aytib o’tganlaridek, 
Xorazm deganda, jahon ilm-fani, madaniyat va san’ati taraqqiyotiga munosib hissa qo’shgan, 
o’zbek davlatchiligining tamal toshi qo’yilgan betakror bir o’lka ko’z oldimizga keladi. Insoniyat 
tarixidagi eng qadimiy yozma manbalardan biri bo’lgan “Avesto” kitobining aynan shu zaminda 
paydo bo’lgani Xorazm yurtining tarixi qanday teran ekanidan dalolat beradi.
Ilk o’rta asrlarda aynan shu yerda asos solingan Ma’mun akademiyasi butun Sharq va G’arb 
olamida qanday yuksak shuhrat qozongani barchamizga yaxshi ma’lum. Jo’shqin Amudaryodan 
suv ichib, muqaddas va tabarruk Xorazm tuprog’idan unib-o’sgan, xalqimiz tarixida o’chmas iz 
qoldirgan Abu Rayhon Beruniy, Muhammad Muso Xorazmiy, Mahmud Zamaxshariy, Najmiddin 
Kubro, Pahlavon Mahmud, Nosiriddin Rabg’uziy, Sulaymon Boqirg’oniy, Sakkoliy, Munis, 
Feruz, Ogahiy, Bayoniy va boshqa ko’plab allomalar, shoir va mutafakkirlarning nomlari jahon 
sivilizatsiyasi tarixiga haqli ravishda oltin harflar bilan bitilgan
1
.
Xorazm hududida Jonbos qal’a, Gyovur qal’a, Qir qal’a, Qo’yqirilgan qal’a, Tuproq qal’a, 
Ayoz qal’a va boshqa shu kabi qadimiy shahar xarobalarining mavjudligi qadimgi Xorazmdagi 
urbanizatsiya va u bilan bog’liq ushbu zamindagi fan va madaniyatning yuksak darajada 
bo’lganidan dalolat beradi. Bu yerlardan yuqori bosqichdagi shaharsozlik madaniyatidan va ilm-
fan izlaridan ma’lumot beruvchi ashyoviy dalillar topilgan. Jumladan, Qo’yqirilgan qal’adan 
topilgan astronomik kuzatishga moslashtirilgan qurilma va uskunalarning qismlari bunga yaqqol 
misol bo’la oladi. 
Islomgacha Xorazmda astronomiya ilmining yaxshi rivojlanganligi haqida Beruniy ham 
dalillar keltiradi. Olim u paytlar xorazmliklar astronomiyani “axtarvenik” deganlari va ularning 
astronomik bilimlari arablarnikidan yuqori va aniq bo’lganini o’z asarida bayon etadi
2
.
Xorazmliklar oromiy alifbosiga asoslangan o’z yozuvlariga ega bo’lganlar. Bu yozuvning 
miloddan avvalgi Iv asrga taalluqli namunalari saqlangan. Xorazmni qadimdan shohlar 
boshqargan va ular o’z nomlari bilan tanga pullar zarb qilganlar. Bunday pullarning miloddan 
avvalgi II asrdan boshlab zarb qilingan namunalari mavjud. Xorazmliklarning tabiatan ilmga 
o’chligini tadqiqotchilar o’rta asrlardayoq kuzatganlar. Chunonchi, X asrning birinchi choragida 
Xorazmda bo’lgan mashhur sayyoh Istaxriy “Masolik al-mamolik” nomli asarida boshqa 
mintaqalar qatorida Xorazmni ham ta’riflab, xorazmliklarning ilmga o’chliklarini ta’kidlab: 
“Hozir Bag’dodda biror olim yoki faqih yo’qki, uning xorazmlik shogirdi bo’lmasin”, degan 
so’zlarni yozadi. Ma’rifatparvar shоh Ali ibn Ma’mun Gurganjda madaniy-ma’rifiy ishlarni 
juda rivоjlantirib yubоrdi. Sarоy qоshida shоhоna kutubхоna barpо etib, uni Sharqning turli 
shaharlaridan kеltirilgan nоdir qo’lyozmalar bilan bоyitdi. Xorazm Ma’mun akademiyasida 
xоrazmliklardan tashqari Buхоrо, Samarqand, Jand, Marv, Nishоpur, Balх, Erоn, Irоq, Hindistоn, 
Misr, Shоm (Suriya) va bоshqa vilоyatlardan kеlgan yuzdan оrtiq оlimlar, huquqshunоslar, 
adiblar, dinshunоslar tadqiqоtlar o’tkazib, fanning turli sоhalarida, buyuk kashfiyotlar qildilar. 
Ma’muniylar ilm-ma’rifatni qadriga yеtadigan hukumdоrlardan edi. 
1
 
Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. –T.: O`zbekiston, 2017.
– B. 242.
2
Хоразм Маъмун академияси. –Т.: Шарқ, 2006. – Б. 22.

---

11