Август 2020 3-қисм

“Ё Ватан ё шарафли ўлим”
деган шиори ўша 
давр тарихида миллий мафкура вазифасини бажарган.
XIII-XIv асрлар, ўрта Осиё. Манбаларга қарайдиган бўлсак, Нақшбандия тариқати, 
Амир Темур салтанати, шахси, фаолияти, Навоий сиймоси, ижод жараёнидаги лавҳалар 
намоён бўлади. Яниким, Нақшбандия тариқатининг 
“Дил баёру даст бакор”
яъни 
“Қўлинг 
ишда, қалбинг эса Аллоҳда бўлсин”
деган шиори, Амир Темурнинг буюк давлатни барпо 
этиши, Темур тузукларининг яратилиши, давлатни “Куч адолатдадир” деган шиор остида 
бошқаргани ҳақидаги гаплар айтилади. Биз юртимизни узоқ ва ғоят мураккаб тарихига 
назар ташласак, бу жараённи аниқ ифодалайдиган тарихий манзараларга гувоҳ бўлишимиз 
мумкин. Биргина Амир Темур ва Темурийлар даври тарихи бунинг ёрқин исботи бўла олади. 
Темурийлар салтанати бир неча асрлар мобайнида гуллаб-яшнади, улуғ алломаларни дунёга 
келтирди, илм-фан, маданиятда етакчиликка эришди. Буни сабаби нимада эди? Жавоб 
битта: А.Темур мамлакат ижтимоий-сиёсий бўҳрон исканжасига тушиб қолган, феодал 
тарқоқлик ва ўзаро нифоқ авж олган бир шароитда халқни ўз ғоялари атрофида бирлаштира 
олди. “Мен ўз салтанатимни дини Ислом, тўра ва тузук асосида мустаҳкамладим,” – деган 
эди улуғ соҳибқирон, – салтанатни бошқаришда учраган ҳар қандай воқеа ва ишни тузук 
асосида бажардим”
[7]
.
XIX-XX асрлар, Туркистон. Бу даврда тарихга назар соладиган бўлсак, Чор Россиясининг 
босқини, бу босқинга қарши курашган маърифатпарвар боболаримизнинг шонли фаолияти, 
мактабларни ислоҳ қилиши, дунёвий илм-фанларни ўқитилишини жорий қилиш, 
театрларнинг ташкил қилиниши, оммани саводли бўлиши учун курашиши ва тарғиботлари 
ҳақида сўз боради. Маълумки, бу даврда Авлонийнинг 
“Тарбия биз учун ё ҳаёт, ё мамот, ё 
нажот, ё ҳалокат, ё саодат, ё фалокат масаласидир” 
деган сўзлари ҳамда Беҳбудийнинг