Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
MAKTABGACHA TARBIYA YOSHIDA BOLALARNING BILISH 
JARAYONLARINING RIVOJLANISHI
Ilyasov Tursinbay Maxsetbaevich
Orinbaeva Erkinay 
Ajiniyoz nomidagi NDPI Pedagogika fakulteti ta’laba’la’ri
Annotatsiya: 
Maktabgacha tarbiya yoshida bolalarning bilish jarayonlarining rivojlanish 
bosqishlari, sezi, idrok, diqqat, xotira, tasavvur, tafakkur, nutq, xayol, hissiyotning shakillanishi.
Kalit so’zlar: 
sezi, idrok, diqqat, xotira, tasavvur, tafakkur, nutq, xayol, hissiyot.
Bog’cha yoshidagi bolalar turli narsalarni idrok qilishida ularning ko’zga yaqqol tashlanib 
turuvchi belgilariga (rangi va shakliga) asoslansalar ham, lekin chuqur tahlil qila olmaydilar. 
Bog’cha yoshidagi bolalar kattalarnig yordami bilan suratlarni analitik ravichda idrok qilish 
qobilyatiga ega bo’ladilar. Bolalar suratlarni idrok qilayotganlarida kattalar turli xil savollar bilan 
ularni tahlil qilishga o’rgatishlari lozim. Bunda, asosan, bolalar diqqatini:
1. Suratning mazmunini (syujetini) to’g’ri idrok qilishiga;
2. Suratning umumiy ko’rinishida har bir tasvirlangan narsalarning o’rnini to’g’ri idrok 
qilishiga;
3. Tasvirlangan narsalar o’rtasidagi munosabatlarni to’g’ri idrok qilishiga qaratish kerak. 
[1.194]
Bog’cha yoshidagi bolalarda sezi, idrok, diqqat, xotira, tasavvur, tafakkur, nutq, xayol, hissiyot 
va irodaning rivojlanishi jadal kechadi. Bog’cha yoshidagi bolalar diqqati asosan ixtiyorsiz 
bo’ladi. Ixtiyoriy diqqatning osib borishi uchun o’yin juda katta ahamiyatga ega. O’yin paytida 
bolalar diqqatlarini bir joyga to’plab, o’z tashabbuslari bilan ma’lum maqsatlarini ilgari suradilar. 
Shuningdek esta qoldirish ham jadal rivojlanadi. Uch yashar bola taassurotlarini bir necha oy 
davomida esda saqlab tura olishiga qodirdir. Xotiraning o’sishiga o’yinlar, turli mashg’ulotlar, 
sher yodlash, ertak va hikoyalar aytish hamda sayr paytida kuzatish ishlarini olib borish yordaam 
beradi. Ushbu yoshdagi bolalar yangi so’zlarni ham, hatto chet tillardagi so’zlarni ham osongina 
eslab qoladilar. Bog’cha yoshidagi bolalarning tafakkuri va ularning rivojlanishi o’ziga xos 
xususiyatga ega. Shu yosh davrida har sohaga doir savollarning tug’ilishi, ular tafakkurining 
tafakkurning faollashayotganliginan darak beradi. Bola o’z savoliga javob topa olmasa yoki 
kattalar uning savoliga ahamiyat bermasalar, undagi qiziquvchanlik so’na boshlaydi.
Har qanday tafakkur, odatda biron narsani taqqoslash, analiz va sintez qilishdan boshlanadi. 
Shuning uchun biz ana shu taqqoslash, analiz va sintez qilishni tafakkur jarayoni deb ataymiz. 
Sayohatlar bolalardagi tafakkur jarayonini faollashtirish va rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar 
tabiatga qilingan sayohatlarda turli narsalarni bir-biri bilan taqqoslaydilar, analiz va sintez qilib 
ko’rishga intiladilar. Agar 2 yashar bolaning so’z boyligi taxminan 250 tadan 400 tagacha bo’lsa, 
3 yashar bolaning so’z boyligi 1000 tadan 1200 tagacha, 7 yashar bolaninh so’z zahirasi 4000 
taga yetadi. Demak, bog’cha yoshi davrida bolaning nutqi ham miqdor, ham sifat jihatidan ancha 
takomillashadi. Bu yosh davrida bolalar nutqining o’sishi oilaning madaniy saviyasiga ham ko’p 
jihatdan bog’liq.
Xulosa o’rnida shuni aytib otish joizki shu yosh davrida bolalarning bilish jarayonlarining 
rivojlanishida ota-onalarning orni bexiyos, shunki ular bolaning ha’r bir savoliga aniq javob 
berib, ehtiyojlarini qanoatlandirsalar, ular bilan koproq vaqtlarini o’tkazsalar, tez-tezdan sayrga 
olib shiqsalar bolaning bilish jarayonlari yaqshi rivojlanadi. Aksinsha holat bolsa agar bolaning 
shakillanishi orqada qolishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Z.T.Nishanova, N.G’. Kamilova, D.U.Abdullayeva, M.X.Xolnazarova “Rivojlanish 
psixologiyasi va pedagogik psixologiya” T.: 2018y.
2.Z.Nishonova, G.Alimova “Bolalar psixologiyasi va uni o’qitish metodikasi” T.: 2006y.

---

182