Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
UMUMIY O’RTA TA’LIM MUASSASALARIDA KIMYO FANIDA BELGILAB 
QO’YILGAN KOMPETENSIYALAR
Rahmonova Latofatxon Begaliyevna, o’qituvchi
Farg‘ona viloyati O‘zbekiston tumani 14-maktab
[e-mail]
Annotatsiya: 
ushbu maqolada davlat ta’lim standartlari va unda belgilab qo’yilgan fanga 
tegishli kompetensiyalar to’g’risida so’z yuritilgan.
Kalit soz’lar: 
kimyo, ta’lim, kompetensiya.
kompetensiya- mavjud bilim, ko’nikma va malakalrni kundalik hayotda qo’llay olish 
qobiliyatidir. Kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan ta’lim o‘quvchilarda mustaqillik, faol 
fuqorolik pozitsiyasiga ega bo‘lish, tashabbuskorlik, mediaresurslar va axborot kommunikatsiya 
texnologiyalaridan o‘z faoliyatida oqilona foydalana olish, ongli ravishda kasb-hunar tanlash, 
sog‘lom raqobat hamda umummadaniy ko’nikmalarini shakllantiradi.
kimyo fani bo’yicha quyidagi fanga oid kompetensiyalarga ega bo’lishi lozim: 
1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi: 
B1-daraja: umumiy kimyo, organik kimyo kurslari asosiy qonuniyatlari, nazariyalari va 
organik birikmalarning muhim sinflari, ularning tuzzulishi, xossalari, olinishi va biologic 
ahamiyatiga oid bilimlarni biladi, tushunadi va tushuntira oladi; Organik birikmalarning kundalik 
turmushda ishlatilish sohalari, oziq-ovqat mahsulotlari tarkibi haqida biladi va tushuntira oladi. 
B1”+”- daraja: kolloidva dispers sistemalar, eritmalarning komsentratsiyalarga bog’liqligi, 
oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari(molekulalararo, ichki molekulyar, disproporsiya va 
sinproporsiya reaksiyalari), ularning tenglamalarini tenglashtirishni yarim reaksiyalar usuki va 
kimyoviy kinetika, reaksiya tezligi va unga ta’sir etuvchi omillarni biladi va tushuntira oladi. 
Elektroliz qonunlari, pH va pOH ni aniqlash, dissotsiyalanish asoslari, issiqlik effekti bo’yicha 
masalalaryecha oladi; Organik va anorganik moddalar, ular orasidagi farqni, ularning xossalari 
molekulyar tuzulishiga bog;liqligini tushuntira oladi. 
2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi; 
B1-daraja: Organik birikmalarning umumiy va oddiy vakilini tuzulish formulasi, gomologlari, 
izomerlarning trivial, IYUPAK, ratsional nomlarini yozma va og’zaki ifodalay oladi; Organik 
birikmlarning fizikaviy va kimyoviy xossalarini, ularning olinishiga oid reaksiyalar tenglamalarini 
yoza oladi; Moddalrni tozalsh usullari, texnika va turmushda ishlatiladigan kimyoviy moddalar 
bilan ishlash qoidalari, ulardan foydalanishda ekologik madaniyatni bildiradi va maliyotda 
qo’llay oladi.
B1”+’-daraja: Atomlarning tuzulishidagi, reaksiyalarning mexanizmiga ko’ra farqlarini 
ifodalay oladi; Organik moddalar sinflari formulalari orqali boshqa birikmalardan ajrata oladi, 
ularning kimyoviy xossalarini, laboratoriya sharoitida va sanoatda olish usullarini tushuntira 
oladi. 
3. Kimyoviy tajribalar o’tkazish va amaliyotda qo’llash kompetensiyasi: 
B1-daraja: Organik va umumiy kimyoga oid masalalarni yecha oladi, organic birikmalarning 
laboratoriya sharoitida tarkibini o’rganish, ularni olish va xossalarini o’rganishga oid amaliy va 
laboratoriya tajribalarini bajara oladi; Kimyoviy ishlab chiqarish jarayonlari, mahalliiy ekologik 
muammolarni tushuntira oladi, kimyo fanining asoslarini kundalik turmush va kasbi sohalarga 
tatbiq eta oladi. 
B1”+”-daraja: Tajribaalrni bajarishga doir jihozlar jamlamasini mustaqil tayyorlay oladi; 
Amaliy, laboratoriya ishlaridagi sintez tajribalarini bajaradi, mustaqil xulosa va izohlar 
yoza oladi; Organik birikmalardagi kimyoviy bog’lanishning electron nazariyasi, alaknlarda 
almashinish reaksiyasining energetic balansi, nukleofil reaksiyalar mexanizmi, sikloalkanlar, 
alkenlar, alkadiyenlar, alkinlar, aromatik uglevodorodlar, uglevodlar, yuqori molekulali birikmalar 
mavzulari asosida turli murakkablikdagi masalalarni yecha oladi; Kimyoviy qonuniyatlar asosida 
olgan bilimlaridan hayotiy faoliyatda foydalana oladi. 
Adabiyot:
1. ”Kimyo fanini o‘qitish metodikasi moduli bo’yicha”-uslubiy qo’llanma. – Toshkent: 2017.

---

190