Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
алпомиш, Гўрўғлидек санъат дурдоналари Хоразмий, Берунийларнинг дунёвий кашфи
-
ётлари, Навоийнинг комил инсон ҳақидаги фалсафий мушоҳадалари, зулм истибдоддан 
қутулиш учун халқни маърифатли, билимли бўлишга чорлаган, уарни миллий уйғонишга 
даъват этган Абдулла Авлоний, Мунаввар Қори, Маҳмудхўжа Беҳбудий, Абдурауф Фитрат
-
ларнинг ибратли ҳаётлари, комиллий, поклик мардлик ғояларини бадиий образлар орқали 
ўқувчиларга сингдриш мумкин.
Хулоса қилиб айтганда баддий образлар орқали ватанга садоқатни шакллантириш 
юқорида баён қилинган мулоҳазалар асосида ташкиллаштирилиши ёшларни фаол давр 
талабига жавоб бера оладиган, зукко, интеллектуал салоҳияти кенг, дунёқараши теран жа
-
миятимизнинг фаол иштирокчиларига айлантиришга хизмат қилади

---

338
Август 2020 10-қисм
Тошкент
AGRESSIYA JAG’DAYI HA’M ONI SHESHIWDIN’ PSIXOLOGIYALIQ TA’REPLERI 
Ilyasov Tursınbay Maxsetbaevich
Orinbaeva Erkinay Quwanishbay qizi 
Ájiniyaz atindaǵi Nókis mámleketlik 
pedagogika ınstitutı pedagogika fakulteti 
3-kurs talabalari 
Annotatsiya: 
Agressiya jag’dayinin’ kelip shig’iwi, ma’nis ha’m mazmuni ha’m oni 
sheshiwdin’ psixologiyaliq ta’repleri.
Gilt so’zler: 
fenomen, zorawanliq, kelispewshilik, minez-quliq, 
Shaxslar ara mu’nāsebetlerde kõrinetug’in minez-quliq tiplerinen biri bul – agressiya bolip 
esaplanadi. Insan agressiyasin u’yreniw bul u’lken tema bolip, ol bul fenomenniñ tiykarg’i
mānisin aship beriwge urinip atirg’an alimlardiñ diqqatin õzine tartip keledi.
Ku’ndelikli õmirde agressiya – zorawanliq yamasa qarsilasti jeñiw ushin qural sipatinda 
qollaniladi. Agressiya – adamlar ortasindag’i tu’rli kelispewshilik āqibetinde kelip shig’atug’in 
hār qanday minez- quliq modellerinen biri bolip, ol sonday atama, og’an tiyisli pikirler tek 
g’ana psixologlardi emes, bālki sociolog, huquqtaniwshi, pedagog, filosof, qisqasi, social 
taraw qāniygeleriniñ bārin birdey qiziqtiradi. Agressiya tu’siniginiñ õzine tu’sinik beriw qatar 
qiyinshiliq tuwdiradi, sebebi bul termin kõplep is-hāreket formalarin õzinde qamrap alg’an. 
Adamlar qaysidir bir adamdi agressiv dep tāriyiplegenlerinde, oni birewlerdi jamanlawshi, jaman 
minez-quliqli, hāmme nārseni õzi qālegendey boliwin qāleytug’in, õz ideyalarin qorg’aytug’in, 
sheshimi joq mashqalalar ishine õzin giriptar qilatug’in insan dep tāriyiplewleri mu’mkin. 
Agressiyag’a berilgen bul tāriyip tuwri yamasa qāte ekenliginbiliw ushin bul tu’sinikke aydinliq 
kirituw kerek.
Agressiyag’a baylanisli eñ birinshi hām bālki eñ belgili teoriyalar tu’sinigine tiykarinan bunday 
minez-quliq õz tābiyatina kõre kõp tārepten instruktiv bolip esaplanadi. Bul jandasiw ju’dā keñ 
tarqalg’an bolip, og’an kõre insanda genetic hām konstitutsional tārepten sonday hāreketler 
“programmalastirilg’an “lig’i ushin oniñ minez-quliqinda agressiya sadir boladi. 
Insanniñ agressiv is-hāreketlerge meyilligin tu’rlishe tu’sindiriwge qaratilg’an kõz-qaraslar 
ishinde eñ belgilisi U.Makdugal, Z.Freyd, G.Marrey hām basqa alimlardiñ “insan hām 
haywanlarda agressiyaniñ tuwma instinkti boladi” degen qaraslar bolip esaplanadi. Agressiv 
minez-quliq haqqindag’i oy-pikirler XX āsir baslarinda ju’zege keldi. Bul teoriya agressiya 
haqqindag’i dāslepki teoriya bolip, onda agressiyaniñ sebebi frustraciya teoriyasi menen 
baylanisli rāwishte u’yrenilgen. Og’an kõre agressivlik frustraciyaniñ āqibeti bolip esaplanadi. 
Bunday qaras birinshi mārte D.Dollard tārepinen ilgeri su’rilgen. Biraq bul kõz-qaras āmeliyatta 
õz tasdiyig’in tappadi. Agressiv minez-quliq tuwrisindag’i ekinshi kõz-qaras L.Berkovichtiñ 
social biliw teoriyasinda keltiriledi. Og’an kõre, māqsetke jõneltirilgen xizmet dawaminda payda 
bolatug’in tosiq shaxsda agressiv is-hāreketlerdi payda qiladi. Keyinirek agressiv minez-quliqtin 
kelip shig’iw sebepleri haqqindag’i eñ zamanagõy kõz-qaras biliwdiñ kognitiv teoriyasi menen 
baylanisli halda tu’sindiriledi.
R.Kratchfild hām N.Livson agressiyaniñ bir-biriñ inkar etpeytug’in eki tu’rli mānisiñ islep 
shiqti. Birinshisi, minez-quliqtiñ sirtqi belgilerine tiykarlanadi hām og’an kõre “Agressiya 
kimgedir ziyan tiygiziwshi minez-quliqtiñ hār qanday kõrinisi”. Ekinshisi, adamniñ ishki niyetleri 
menen baylanisli bolip, insandi hāreketke u’ndewshi ku’shlerdi u’yreniw menen añlaw mu’mkin 
bolg’an jag’daylar menen baylanisli , 
Agressiya tu’sinigin talqin qiliwdag’i kelispewshiliklerge qaramastan, social pānler 
tarawindag’i kõplegen qāniygeler oniñ ekinshi kõz-qarasta bayan etilgen mānisin maqullawg’a 
kõbirek meyillik bildirgen.
Paydalanǵan ádebiyatlar:
1. N.Islomova, D.Andullaeva Ijtimoiy psixologiya T.:2013
2. B.N.Sirliev, N.Ismaylova, I.M.Xakimova “Stress va agressiya” oqiw metodik qollanba T.: 
2014

---

339