Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
yaxshi imkoniyat tug‘diradi, shu bilan birga quyi sinflarda ham dars soatlari bunday taqsimlanishi 
rejalashtirilsa o‘quvchilarda ijodkorlik shakllanishi ortadi, fan, texnika, tibbiyotga bo‘lgan 
qiziqishi ortib boradi. Bu esa jamiyat rivojlanishi va taraqqiyoti uchun muhim omil hisoblanadi. 
2019-2020 o‘quv yilida 8-sinf o‘quvchilari uchun yangi chop etilgan Biologiya(Odam va uning 
salomatligi) darsligi boshqa darsliklardan farq qilgan holda xalqaro baholash tizimi o‘quvchilar 
uchun qo‘ygan talablarga mos keluvchi, aynan o‘smirlardagi ijodkorlik,mantiqiy fikrlash doirasini 
kengaytiruvchi masalalar va topshiriqlarni o‘z ichiga olgan. Har bir mavzu so‘ngida berilgan bu 
topshiriqlar o‘quvchi mavzuni mohiyatini tushunib yetishiga yordam beradi, mustaqil fikrlashga
o‘rgatadi, keyinchalik amaliyotda qo‘llay olishi uchun turtki bo‘lib xizmat qiladi. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 8- dekabrdagi 997-sonli Qarori
2. Internet manbaalari

---

315
Август 2020 10-қисм
Тошкент
O’QUVCHILARDA O’SMIRLIK DAVRI RIVOJLANISH PSIXOLOGIYASI, 
XUSUSIYATLARI VA YOSH DAVRLAR INQIROZLARI
Xabibullayeva Barno
Asaka tumani 39- maktabning ingliz tili fani o’qituvchisi
Annotasiya: 
maqolada maktab yoshidagi o’quvchilarni ro’y beradigan ruhiy o’zgarishlar 
yoshning krizis davri muammolar va yechimalar mavzusida so’z boradi. 
Kalit so’zlar: 
o’smirlik davri, muaamo, krizis yoshi, taqlid, muammo, yechim, tavsiya. 
O’smirlik-bolalikdan kattalikka o’tish davri bòlib,unda ham fiziologik ham psihologik jihatdan 
òziga xos hususiyatlari bilan harakterlanadi.Bu davrda bolalikning jismoniy va psixik rivojlanishi 
jadallik bilan kechadi.Aksariyat òquvchilarda òsmirlik yoshi 5-sinfdan boshlanadi.Biz òsmirlikning 
fiziologik bosqichlariga tòhtalib òtmaymiz,aksincha psixologik taraflarini kòrib chiqamiz
O’smirlik davri psixologiyasida o’tish davri “krizis”davri kabi nomlar bilan ham 
nomlanadi.O’smirlar o’zlarini huddi kattalardek tutishga harakat qiladilar.Ammo ularni katta deb 
ham atash nojoiz bòladi.O’smirlarda biologil rivojlanish bilan bir qatorda psixik dunyosida ham 
tub burilishlar sodir bo’ladi.Krizis davri deb nomlanadigan bu davrda kichik maktab davridan 
so’ng bola alohida olingan shaxs sifatida o’z-o’ziga nisbatan munosabatlarni shakllantirish 
jarayonida asosiy 2bosqichni boshidan kechiradi.Bular asosan kichik o’smirik davri hamda katta 
o’smirlik davriga to’g’ri keladi.O’smirlarni o’z shaxsi haqidagi fikrlari ko’proq qiziqtiradi.Ularni 
rivojlantirish va tarbiyalashga harakat qiladi.Bu davrda kattalarga taqlid qilish hamda o’zligini 
topish kurashi kechadi.O’smirlarda ko’pincha ehtiyoj hamda imkoniyatlarning mos kelmasligi 
ota-onasi va o’qituvchilari orasida tushunmovchiliklarga sabab bo’ladi.O’smirlar avval bajonidil 
bajargan talablarga endi qarshilik ko’rsata boshlaydilar.Kattalardan esa o’z shaxsiga hurmat bilan 
qarashlarini hamda mustaqil bo’lishni talab qila boshlaydilar.
Yuqorida aytib o’tkanimizdek,kattalarga taqlid ya’ni “imitatsiya” jarayoni boshlanadi.Bu 
paytda yangiliklarga o’ch bo’lgan yoshlar spirtli ichimlikla va chekish kabi salbiy odatlarga 
qiziqish bildirishlari ham achinarli albatta.Vaholanki bu odatlar ularni tez zeriktiradi hamda ko’p 
o’smirlar bu odatlardan o’zlarini noqulay sezadilar.Katta o’zgarishlar iskanjasida qolgan o’smirlar 
ichki dunyosida portlashlar sodir bo’ladi.Ba’zi o’smirlar esa nima uchun ota-onasi va kattalarga 
qarshi chiqayotganligiga tushinishmaydi.Bu esa ularni battar asabiylashtiradi.O’
smir yoshidagi 
bola haddan tashqari besaramjon hamda ga’yratli bo’lishadi.Ijtimoiy hayot va jamoaga bo’lgan 
qiziqishning rivojlanishi bilan o’smirlarda o’z imkoniyatlariga baho berish,jamoada o’z o’rnini 
aniqlash ehtiyoji paydo bo’ladi.O’smir yoshining boshlanishi o’qish faoliyatining yuksak darajada 
tarkib topishi bilan bog’lanadi.O’smirlar o’qish faoliyatida muhim o’rinlarga ijtimoiy jihatdan 
bilimning muhim ekani hamda mustaqil hayot uchun zaruriy resurs ekanligini anglab yetadi.
Qolaversa,o’smirlar o’qishidagi muvaffaqiyatsizliklarni juda jiddiy qabul qilishadi.Tadqiqotlar 
shuni ko’rsatar ekanki,o’smirlik yoshida diqqatning ko’lami,diqqatni bir narsadan boshqa narsaga 
yo’naltirish qobilyatlari sezilarli darajada ortadi.Qiziqarli ish,qiziqarli dars o’smirni shunchalik 
darajada qamrab olishga qodirki,u juda uzoq vaqt davomida zo’r ishtiyoq bilan ishlashi mumkin.
Ishning bir turidan boshqa turiga o’tib turiladigan mazmunli mashg’ulotlar,aktiv biish faoliyati-
ana shular o’smirni darslarga qiziqishini orttiradi.
Bolada sodir bo’ladigan psixik o’sish,o’garish real hayotda o’z o’rniga ega bo’lishi biroz 
murakkabroq kechishi tabiiy hol.Buning sabablari qilib hali yetarli tajribaning kamligi hamda 
kattalar boladagi rivojlanish hususiyatlarini to’laligicha anglab yeta olmasligini misol qilib 
keltirishimiz mumkin.Natijada esa yuqorida tilga olganimizdek,o’smirlar va kattalarga psixik 
kechinmalar,psixologik tilda “inqiroz” vujudga keladi.Inqiroz psixik o’sishdagi ziddiyat,qarama-
qarshilik sifatida o’rganiladi.Yosh davrlar psixologiyasining asosiy inqiroz davrlari sifatida 
bolalikning 3-7 hamda o’smirlik davri inqirozlari alohida o’rin egallaydi.O’jarlikning asosiy 
sababi o’smirlarning mustaqilligini cheklash,tashabbus hamda erkinligini so’ndirish hamda ongini 
kamsitishdan iborat bo’ladi
Xulosa qilib aytganda,o’smirlik murakkab fiziologik ham psixologik rivojlanish o’tish davridir.
Bu davrda o’quvchi yoshlarni qiziqish va iqtidorlariga etiborli bo’lish,ularni ruhan qo’llab-
quvvatlash kerakli zarur shart va sharoitlarni yaratib berish bu davrda turli hil psixik talofatlarsiz 
sog’lom fikrlay oladigan mustaqil shaxsni yetishib chiqishida muhim vositalar bo’lib xizmat qiladi. 
Adabiyotlar: 
1.W.W.W.Pedagog.uz
2. W.W.W.Metodist.uz

---

316