Аудиторлик фаолияти тўғрисида

Алоҳида аудиторлик текширувларини назорат қилиш қуйидаги тушунчалардан иборат:

• 
  ваколатларни ўтказиш - аудиторларнинг мустақиллилиги, касбий маҳоратлилиги ва хабардорлилигини таъминлаш; аудиторлар учун тегишли ҳаракат қилиш эркинлигини таъминлаш; аудитни ёзма дастурини қўллаш;
  

• 
  назорат қилиш - аудиторлар иши юзасидан жорий назоратни
  

34
таъминлаш; тегишли ҳаракатларни қўллаш мақсадида мижознинг бухгалтерия ҳисобидаги муаммо бўлган масалаларни билишлик;
• текширув - иш андозаларга мувофиқ бажарилиши,
ҳужжатлар етарли бўлиши, аудиторлик текшируви
мақсадларига эришишни таъминлаш учун аудиторлар
томонидан бажарилган барча ишлар текширилади.
Сифатни умумий назорат қилиш қуйидаги элементлар мавжуд бўлишига асосланади:

• 
  аудиторларнинг шахсий сифатларини аниқлаш (росгўйлик, ҳаққонийлик, мустақиллилик, конфиденциаллик, касбий малакавийлик ва хабардорлилик);
  
• 
  аудиторлик гуруҳи ўртасида ишни асосланган ҳолда тақсимлаш;
  
• 
  сифат андозаларини таъминлаш мақсадида аудиторлар ишини кузатиб бориш;
  
• 
  мижозларни қабул қилишда ва улар билан ҳамкорлик қилишда қатъий сиёсат;
  
• 
  ўз сиёсати ва сифат назорати муолажалари самарадорлиги юзасидан аудиторлик фирмасининг жорий назорати.
  

6А. АУДИТОРЛИК МАЪЛУМОТЛАР ВА ИСБОТЛАР
Аудитор томонидан текширувдан олдин, текширув жараёнида ва унинг натижаларига кўра тайёрланган ва тўпланган барча маълумот аудиторлик маълумоти ҳисобланади. Ушбу маълумотнинг бир қисми аудиторлик исботлари тариқасида фойдаланиш учун мумкин бўлган ҳужжатлар ёки уларнинг нусхаларидир.
Аудиторлик исботлар - аудиторлик хулосасини асослашга хизмат қиладиган текширув вақтида аудитор томонидан тўпланган маълумот ва натижалардир.
Аудиторлик исботлар релевант ва етарли бўлиши лозим. Исботнинг релевантлиги - қайсидир бир муаммони ечиш учун унинг муҳимлилигидир, етарлилик эса - ҳар бир аниқ ҳолатда, аудиторлик таваккалчилиги ва ички назорат тизимини баҳолаш асосида аниқланади. Қандай бўлмасин, аудитор ҳаққоний ва асосланган хулоса тайёрлаш
учун керакли сифатдаги етарли даражада исботлар тўплаганлигига тўлиқ ишонч ҳосил қилиши лозим.
Аудиторлик исботларнинг сифати улар олинадиган манбалар сифатига боғлиқдир. Аудиторлик исботлар ҳужжатлаштирилган манбалардан, мижоз ходимлари ва учинчи шахслардан оғзаки равишда сўровномалар вақтида ва корхонада ҳисоб ва бошқа операциялар бажарилаётганида бевосита кузатиш йўли билан олиниши мумкин. Ишончлилик ва ҳақиқийлик даражаси бўйича аудиторнинг бевосита ўзи олган маълумотлар энг қимматли ҳисобланади. Ҳужжатлаштирилган исботлар ва мижознинг ёзма тақдимномалари оғзаки равишда олинган исботлардан устин туради.
к
6.5. АУДИТОРНИНГ ҲУЖЖАТЛАРИ
Олдиндан ва текширув вақтида аудитор томонидан
тайёрланадиган барча ҳужжатлар унинг ишчи қоғозлари ҳисобланади ва унга аудитни режалаштиришда ва амалга оширишда, назорат қилишда ва аудиторлик ишининг жараёнида ёрдам беради ҳамда аудиторлик ишининг исботи ҳисобланади.
Тажрибали аудиторлар ўзларининг ишчи қоғозларини етарли даражада тўлиқ ва батафсил, қуйидаги барча муҳим муаммоларни киритган ҳолда, тайёрлайдилар:
1) корхонанинг ташкилий тузилиши тўғрисида маълумот;
2) ҳуқуқий ҳужжатлар, келишувлар ва мажлислар
баённомаларидан кўчирмалар ёки уларнинг нусхалари;
асосланганлиги;
4) ҳисоб тизими ва ички назоратни ўрганиш ва баҳолаш
натижаларини акс этиш;
5) ҳисобварақлар бўйича битим ва қолдиқлар таҳлили;
6) молиявий ёки бошца жараёнларнинг ривожланиш
йўналишларини тавсифловчи муҳим кўрсаткич ва трендлар
таҳлиллари;
7) амалга оширилган аудиторлик муолажалар мазмуни, ўтказиш
вақти ва ҳажми ҳамда улар натижаларини акс этиш;

8. 
   ассистентлар томонидан бажарилган ишлар аудитор томонидан текширилганлиги ва таҳлил қилинганлиги тўғрисида исботлар;
   
9. 
   аудиторлик муолажалар ким томондан ва қачон амалга оширилганлиги тўғрисида кўрсатмалар;
   

10) аудиторнинг экспертлар, маслаҳатчилар ва учинчи томоннинг
бошқа вакиллари билан ўтказган сухбатлар нусхаси; югчц^Д
11) аудитор томонидан ўз мижозига йўллаган хатлар нусхаси,
шу жумладан, ўз мажбуриятлари ва ички назорат тизимига оид
камчиликлар тўғрисида;
12) мижоздан ёки унинг вакилларидан олинган хатлар; "
-•^^г 13) аудиторга тақдим этилган аудитнинг энг муҳим бўлган
томонларига тааллуқли натижалар, тушунтиришлар, шу жумладан,
ғайритабиий бўлган турли саволлар ва истиснолар; здньл -
14) ўтган ҳисобот даврларга мансуб бўлган молиявий ҳисоботлар нусхалари ҳамда ушбу ҳисобот бўйича аудиторлик хулосалар, маълумотномалар, далолатномалар.
Аудиторнинг ишчи қоғозлари мижоз тўғрисида "досье" деб
аталадиган махсус жилдларда сақланади. ,
~с ' .;;ғк;гғу г>а 1Шбп.мило>: - чил л*л. ■ ■ ,
6.6. АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИНИНГ УСУЛЛАРИ
Аудиторлик текширувининг асосий усуллари қуйидагилардан
иборат: амалда текширув, тасдиқлаш, ҳужжатли текширув, кузатув,
сўфов, механик аниқлигини текшириш, таҳлилий тестлар, мунтазам
қараб чиқиш, ўрганиб чиқиш, махсус текширув, муқобил текширув ва
бошқалар. :ш вкшипиц н^-..:/ю пмази«:^онмнц?ш-1
Аудитор томонидан моддий активлар (ишлаб чиқариш заҳиралари, пул маблағлари, қимматли қоғозлар, асосий воситалар ва бошқалар)ни кўриб чиқиш ёки санаш, инвентарлаш амалдаги текширув деб тушунилади.