Audit strategiyasini ishlab chiqish

Doimiy risk-biror schyotga nisbatan hech qanday ichki nazorat tizimining o'matilmaganligi sababli shu schyotda muhim xatolikning yuzaga kelish riski. Nazorat riski-biror schyotga nisbatan ichki nazorat tizimi o'matilgan bo'lsa hamki, shu nazorat tizimining sifatli ishlamaganligi sababli schyotda muhim xatolikning yuzaga kelishi riski.
Aniqlanmaslik riski-auditor tekshiruvni o'tkazgach, aslida muhim xatoliklarga ega schyotlarga nisbatan, bilmagan holda, ijobiy xulosa berib yuborishi riski. Auditor tekshiruvni rejalashtirish jarayonida bu risklarni o'rganishi, baholashi va tegishli ishchi qog'ozlarda hujjatlashtirishi lozim. Auditorlik riski darajasi 0 < AR < 1 nisbatda ifodalanishi mumkin. Bunda 0 ko'rsatkich auditorning mohyaviy hisobotlarga nisbatan hech qanday xatolik yo'qligiga ishonchi komilligini bildiradi. Ammo audit riskining mutlaqo mavjud bo'lmasligi mumkin emas. E’tibor bersak, aniqlanmaslik riski be’vosita auditor tekshiruviga bog'liq bo'lsada, doimiy va nazorat risklari mijoz bilan bog'liq.
Audit tekshiruvini rejalashtirish jarayonida auditor moliyaviy hisobotlardagi har bir muhim elementga nisbatan doimiy va nazorat riskini baholashi, buning asosida esa aniqlanmaslik riski darajasini maksimal qisqartirish uchun zarur bo'lgan tekshiruv hajmini belgilashi lozim. Buning natijasida, auditorning, moliyaviy hisobotlarda keltirilgan ma’lumotlar korxonaning haqiqatdagi moliyaviy holati va operatsiyalarining natijalari bilan mos tushishi yuzasidan bergan xulosasini asoslash uchun umumiy audit riskini minimal miqdorga tushirish imkoniyati yuzaga keladi.
Nazorat riski tekshinivdan oldin 100% deb baholanadi va auditor tomonidan nazorat riskini pasaytirish uchun asos bo‘luvchi dalillar to'plangach, ushbu ko'rsatkich 100% dan pasaytirib boriladi. Doimiy va nazorat riski yuzasidan baholashni amalga oshirgach, auditor aniqlanmsalik riskini baholashni bajaradi va shuning asosida to‘planishi lozim bo'lgan dalillar hajmi belgilanadi. Auditorlar rejalashtirish va tekshiruv jarayonida alohida e ’tibor qaratishi lozim bo'lgan yana bir muhim masala, mijoz tomonidan hisoblangan buxgalteriya taxminlari hisoblanadi. Bunda auditor, mijoz qanchalik konservatizm tamoyiliga amal qilgan holda ish olib borganini o'rganishi lozim. Misol uchun, noaniqlik sharoitida, mijoz aktiv va daromadning, mavjud variantlar ichidagi eng kam, majburiyat va xarajatlaming esa eng yuqori miqdorini tanlashi kerak.
Bunday taxminlami belgilash mijoz majburiyati hisoblanadi va ular, odatda, taxminan qo'llanilmagan schyotlarga nisbatan muhim xatoliklarga ancha sezuvchan bo'ladi. Buxgalteriya taxminlari yuzasidan tekshimv o' tkazish jarayonida auditor:
1) barcha zaruriy taxminlar mijoz tomonidan ishlab chiqilganini;
2) bu taxminlar asosU ekanligini;
3) taxminlar hisobga to'g'ri olinganini va zarurat bo'lsa ilovalarda to'liq keltirilganini tekshirishi lozim.
Barcha zaruriy taxminlar ishlab chiqilganini va hisobga to'g'ri olinganini tekshirish uchun auditordan mijoz faoliyat yuritayotgan tarmoq va BHMS bilan yaqindan tanish bo'lish talab etiladi. Taxminlarning asosli ekanligini o'rganish uchun esa quyidagilardan biri yoki bir nechtasini tanlash mumkin:
1) mijoz tomonidan bunday turdagi taxminlarni ishlab chiqish bosqichining har birini alohida o'rganish;
2) taxminni auditoming o'zi mustaqil ravishda ishlab chiqishi va hosil bo'lgan miqdorni mijoz tomonidan cliiqarilgan miqdor bilan solishtirish;
3) ushbu taxminlar asosida sodir bo'lgan natijalarni tahlil qilish.
Mijoz tomonidan taxminlarning qo'llanilislii auditor tekshiruvini murakkablashtirib boraveradi. Ma’lum bir taxminlarning qanchalik asosli ekanhgni o'rganish uchun auditor operatsiyalaming xususiyatidan kelib chiqqan holda ish tutishi lozim. Audit riski muhimlik ko'rsatkichiga ham bog'liq. Bu ikki ko'rsatkich o'rtasida teskaribog'liqlik mavjud:
1) muhimlik darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, umumiy audit riski shunchalik past bo'ladi;
2) muhimlik darajasi qanchalik past bo'lsa, umumiy audit riski shunchalik yuqori bo'ladi.
Rejalshtirish jarayonida muhimlik ko'rsatkichi va audit riskini baholashni amalga oshirgach auditor tekshiruv strategiyasini ishlab chiqishi lozim. Audit stratcgiyasi - tekshiruvning yakuniy maqsadiga mijoz uchun eng kam xarajatga tushadigan, ammo har taraflama sifatli tekshiruv o'tkazish orqali erishishdir. Samarali va asosli audit strategiyasini ishlab chiqish auditordan, mijoz faohyat yuritayotgan tarmoq bilan yaqindan tanish bo'lishni va audit sohasida chuqur malakaga ega bo'lishni talab etadi. Yirik mijoz uchun audit strategiyasi, odatda, auditorlik firmasi partnyori yoki menejeri tomonidan, o'rta yoki kichik mijoz uchun esa katta auditor tomonidan ishlab chiqilishi mumkin.
So'nggi vaziyatda, katta auditor ishlagan strategiya menejer tomonidan o'rganiladi.Tekshiruv strategiyasida audit tekshiruvi uslubiyatlari to'g'risidagi ma’lumotlar ham yoritilishi mumkin. Ushbu uslubiyatlami belgilash jarayonida auditorga, mijozning buxgalteriya ma'lumotlarini tizimlashtirilgan asosda hisobga olinishi juda qo'l keladi. Ma’lumotlami tizimlashtirilgan holda hisobga olishda (1) operatsiyalar boshlang'ich hisob hujjatlarida qayd etiladi; (2) bu hujjatlardagi ma’lumotlar jumallarda umumlashtiriladi; (3) juranal ma’lumotlari tegishli schyotlar debiti va kreditiga kiritiladi; (4) yil yakunida schyotlar balansi asosida mohyaviy hisobotlar tayyorlanadi. Ushbu jarayonga e ’tibor bilan qarasak. ma’lumotlami tekshirish uchun aniq yo'nalish mavjud.
Bu yo'nalish korxona ishtirokida yil davomida sodir bo'layotgan minglab operatsiyalami yakuniy mohyaviy hisobotlar ko'rsatkichalari bilan bog'laydi.Auditor uchun bu yo'nalishdagi ma’lumotlar oqimini tekshirishning ikki xil uslubiyati mavjud:
1) auditor ma’lum operatsiyalami dastlabki hisob hujjatlarida qayd etilishidan to mohyaviy hisobotlarga kiritilguniga qadar jarayonni o'rganib chiqishi mumkin. Buning natijasida auditor, barcha operatsiyalar to'g'ri va to'liq hisobga olinganiga ishonch hosil qiladi;
2) auditor yakuniy ma’lumotlami ularni dastlab aks ettirgan hisob hujjatlari yo'nalishi tomon o'rganib chiqishi mumkin. Bunda, mohyaviy hisobotlaming turli elementlarida keltirilgan ma’lumotlami tekshirishda schyotlar, schyotlardan jumallar, ulardan esa dastlabki hisob hujjatlari tomon yo'nalish tanlanishi mumkin.
Shu asosada auditor, mohyaviy hisobotda keltirilgan ma’lumotlar asosli, haqiqatdan ham sodir etilgan operatsiyalar natijasi ekanligiga ishonch hosil qiladi.
Keltirilgan yo‘nalishlaming har ikkisi ham auditor uchun kata ahamiyatga ega bo‘lsa-da, ular auditoming moliyaviy hisobotlar yuzasidan o'z professional fikrini bildirishi uchun yetarli asos bo‘la olmaydi. Demak, auditor boshqa uchinchi tarafdan ham daliliy hujjat va ma’lumotlami to‘plashi lozim.
Audit tekshiruvidan awalgi yillarda o‘tgan mijoz uchun joriy yilda audit rejasini ishlab chiqish, awalgi yillarda auditor ko‘rigidan o'tmagan mijoz uchun audit tekshiruvini rejalashtirishga nisbatan ancha oson kechadi. Joriy yilda audit tekshiruvini o'tkazish uchun javobgar auditor avalgi yilda ham shu mijoz korxonasida tekshiruv o'tkazgan bo‘lishi va natijada mijoz faoliyatining turli qirralari bilan yaqindan tanish bo'lishi mumkin. Shuningdek, awalgi yilda ishlab chiqilgan audit ishchi qog'ozlari joriy yil tekshiruvini rejalashtirish uchun qimmatli ma’lumotlami berishi mumkin. Misol uchun, awalgi yilda qo'llanilgan audit rejasi mijoz haqida umumiy ma’lumot berish bilan bir qatorda, o'tgan tekshiruv audit strategiyasini batafsil yoritislii mumkin. Avalgi yil audit dasturi esa tekshirish o'tkazish uchun qo'llanilgan audit protseduralari va ular uchun zarur bo'lgan vaqt hajmi yuzasidan ma’lumot beradi.
Shu bilan birga, avvalgi yil ishchi qog'ozlari joriy yil mohyaviy hisobotlarining boshlang'ich saldolarini asoslash uchun xizmat qiladi.Avalgi yil audit ishchi qog'ozlari joriy yil audit tekshiruvini rejalashtirish uchun kata ahamiyatga ega bo'lsada, katta auditor bu qog'ozlami shunchaki ko'chirib olishi kerak emas. Chunki awalgi va joriy hisobot davri oralig'ida mijoz faohyat sohasi, tashkiliy tuzilmasi, ichki nazorat tizimi va boshqalarda muhim o'zgarishlar yuzaga kelga bo'lishi, natijada awalgi yil audit ishchi qog'ozlari joriy yil uchun qisman yoki umuman to'g'ri kelmasligi mumkin.