Атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның жинағы в рамках проекта Erasmus+

Ўрта аср шарқ алломаларининг ижодий асарларида “Соғлом турмуш тарзи” 
тарғиботлари 
 
М.Холмирзаева,Ф.Мирзабекова. 
Андижон давлат уиверситети. 
[e-mail] 
 
Аннотация 
Изучение научного наследия средневековых восточных ученых имеет большое значение 
сегодня, и их работы отражают основные принципы и факторы здорового образа жизни. 
 
 

---

181
Аннотация 
Ўрта аср шарқ алломаларининг илмий меросини ўрганиш хозирги кунда катта 
аҳамият касб этиб уларнинг асарларида соғлом турмуш тарзининг асосий тамоиллари 
,омиллари кенг атрофлича ёритилгандир. 
 
 
 
 
 
Аnnotation 
The study of the scientific heritage of medieval oriental scholars is of great importance today, 
and their work reflects the basic principles and factors of a healthy lifestyle. 
Аннотация 
Ортағасырлық шығыстанушы ғалымдардың ғылыми мұрасын зерттеу бүгінгі күні 
өте маңызды және олардың жұмысы салауатты өмір салтын қалыптастырудың негізгі 
принциптері мен факторларын көрсетеді. 
 
Маълумки, ўрта асрларда яшаб ижод этган Шарқ алломалари маданият ва таълим- 
тарбия, тиббиёт ,адабиёт ,санъат ва архитектура сохаларига ўзларининг беқиёс хиссаларини 
қўшган. Улар уйғониш даврининг асосчилари, илм –фанга улкан хисса қўшган буюк 
даҳолардир. Шу боис шарқ алломаларининг илмий меросини ўрганишга чуқур эътибор 
қаратилммоқда. 
Сўнги йилларида халқ табобатига катта эътибор берилиб уни қайта тиклаш борасида 
сай-харакатлар одатий тус олди. Бугунги кунда халқ табобати турли мамлакатлар соғликни 
сақлаш тизимида ўз ўрнини эгаллади.Оммавий ахборот воситаталари халқ табобатини кенг 
тарғиб қила бошладилар. Бу даврда яшаб ижод қилган буюк алломалар ўзларининг 
асарларида аксарият бош масалани инсон саломатлиги, инсон манфаатларига 
қаратгандирлар.Қуйдаги шарқ мутафаккирларини асарларида, илмий меросларида инсон 
саломатлиги, соғлом турмуш тарзи масалаларига қаратилган наъмуналарни кўришимиз 
мумкин. 
Абу Али Ибн Сино 450 га яқин асарлар ёзган бўлиб, атига 242таси жахондаги турли 
мамлакат кутубхоналарида сақланади. Ўзбекистон Фанлар Академияси Шарқшунослик 
институтини кутубхонасида 60га яқин асарлари сақланмоқда. Инсон саломатлиги, соғлом 
турмуш тарзи тарғиботларига бағишланган қуйдаги асарларини ,илмий меросларини мисол 
қилишимиз мумкин.”Daf al-madorr al kulliya an – al-abdan al- insoniya ” (Инсон баданига 
етишган барча зарарларни йўқотиш)- соғликни сақлаш ва парҳез масаларига бағишланган 
бу асар 1547-йилларданоқ лотин тилида нашр этилган. Арабчаси 1837-йили Қохирада ўзбек 
тилидаги таржимаси 1978-йили Тошкентда босилиб чиққан. 
“Urjuza fi-t-tib fil-l-fusul al- arba`a ” (Йилнинг тўрт фаслига оид тиббий уржуза) – 
меёърий рисола кўринишида бўлиб, йил фаслларида нималарга эътибор бериш керак, 
кийиниши,овқатланиш, зарарли одатлар, ичимликлар, дорилар истеъмоли хақида сўз 
боради. Нашр этилмаган, қўлёзмалари кутубхоналарда сақланади. 
“Risola fi-xifz as- sixxa” (Соғлиқни сақлаш хақидаги рисола) 13 бобдан иборат бўлиб, 
унда шахсий гигиена қоидалари,соғлом овқатланиш соғлом хаёт тарзи хақида маълумотлар 
ва қоидалар берилган.Аммо бу асар босилмаган. 
Ибн Синонинг илмий меросини шартли равишда тўрт қисмга, яъни фалсафий, 
табиий, адабий ва тиббий соҳаларга бўлиш мумкин, олим шуларнинг хар бирида чуқур из 
қолдирган. Лекин Ибн Сино асарларининг миқдори нисбатига назар солсак олимнинг 
қизиқиши ва эътибори кўпроқ фалсафа ва тиббиётга қаратилганини кўрамиз. Гарчи,уни 
“Avitsina” сифатида ғарбда машхур қилган унинг тиббий мероси, хусусан “Тиб қонунлари” 
бўлсада,”Шайх- ул-раис”номи энг аввал унинг буюк файласуфлигига ишорадир. 
Абу Райхон Беруний илмий мероси жуда хилма хил ва бой бўлиб, унинг “Қадимий 
халқлардан қолган ёдгорликлар”, “Хиндистон ”, “Маъсид қонуни”, “Геодезия”, ”Сайдана” 
каби дунёга машхур асарлари мавжутдир.”Сайдана ” асарида 1000дан ортиқ доривор 
моддалар номи 30 тилда ёзиб чиқган бўлиб,инсон саломатлиги ,зарарли одатлар, соғлом 
турмуш тарзи масалаларини чиройли тўлақонли,ёритиб берган. Беруний табиат 

---

182
ходисалари, борлиқ ва инсон танаси билан узвийлилик каби масалаларига қизиқиши катта 
бўлиб, ўзининг “Геодезия” асарида минералогия, табиат, бойликлари, анорганик моддалар 
каби маълумотларни ўрганиб тахлил қилар экан, инсон саломатлиги масалаларига хам 
боғлаб кўрсатиб бера олган.Олим Султон Масиднинг ўғли Мавдуднинг хукумронлик 
йилларида ўзининг “Минералогия” ва “Фармакаднозия” деб аталган икки асарини ёзади. 
Уларнинг хар бири маскур сохалардаги бетакрор асарлардан бўлиб,жахон маданиятининг 
ноёб дурдоналаридан хисобланади. 
Абу Наср ал Фаробий ўрта осиёнинг улуғ мутафаккури, қомусий олими, “Ал 
муаллимас-соний” 
(Иккинчи 
муаллим) 
номлари 
билан 
машхур 
бахолардан 
биридир.Фаробий 160дан ортиқ асарлар ёзган бўлиб аксарияти бизгача етиб 
келмаган.Фаробийнинг 
асосий 
асарлари 
“Инсон 
аъзолари 
хақида 
маълумот”,”Илмлиларнинг келиб чиқиши хақида”, ”Донолик асослари”, ”Толиқат”, 
”Фалсафий саволлари ва уларга жавоблар”, ”Бахт саодатга эришиш хақида” 
кабилардир.Уларнинг барчасида инсон соғлом турмуш тарзи масалалари ёритилади. 
Исмоил Журжоний табобат илмининг намоёндаси хисобланиб, олимнинг машхур 
асарларидан бири “Захирайи Хоразмшохи” ўн китобдан иборат бўлиб кегинчалик унга 
доришуносликга оид китоби қўшилади.Бу китобнинг бизга барча қисмларида инсон 
саломатлиги,табиат билан боғлиқлиги, соғлом турмуш тарзи омиллари хар хил касалликлар
ва уларни олдини олиш каби масалалар кенг атрофлича илмий ёритилиб берилган.Хозирги 
кунган қадар юқоридаги алломалар ижоди ўрганилмоқда ва амалётда фойдаланилмоқда.