Atsetilen va aromatik birikmalar asosida sintez

Alkinlarning fizikaviy xossalari.
Dastlabki uchta vakillari: C₂H₂, C₃H₄, C₄H₆ lar gazlar, C₅H₈ – C₁₅H₂₈ gacha suyuqlik va C₁₆H₃₀ dan yuqorilari qattiq moddalar. Ularning molekulyar massalari ortib borishi bilan suyuqlanish va qaynash temperaturalari ortib boradi.
Alkinlarning hech qaysisi suvda erimaydi, ammo aromatic boshqa erituvchilarda yaxshi eriydi.


Asetilen, uning tuzilishidagi o’ziga xoslik, sp – gibridlanish

Asetilenning molekulyar formulasi C₂H₂.

Asetilening vodorodga nisbatan zichligi 13.
Uning molyar massasi M = 2 = 2 · 13 = 26.
Asetilenning struktura formulasi :
Elektron formulasi: :

Asetilen molekulasidagi uchbog’ning bittasi σ va ikkitasi π – bog’, undagi uglerod atomlari uchunchi valentlik holatida bo’ladi. Asetilen molekulasidagi to’rtta atom bir chiziqda joylashgan bo’lib bitta sathda yotadi. Asetilen molekulasini hosil bo’lishida har qaysi uglerod atomidan bittadan s va p electron bulutlari gibridlanadi. Uglerod atomlari sp – gibridlanish holatida bo’ladi ya’ni har bir uglerod atomi bittadan electron bulutga ega bo’ladi, ikkita p - electron bulutlari gibridlanmasdan qoladi. Ikkita gibrid elektron (har qaysi atomdan bittadan) o’zaro qoplanadi va uglerod atomlari o’rtasida σ – bog’ hosil bo’ladi. Qolgan ikkita gibrid electron bulut vodorodning s – elektronlari bilan qoplanadi va uglerod atomlari o’rtasida σ – bog’ hosil bo’ladi. Har bir uglerod atomida ortib qolgani kkita p – elektronlar bir – birini perpendikulyar tekislikda qoplaydi. Quydagi rasmlarda asetilen molekulasining fazoviy tuzilishlari keltirilgan.

Asetilenning olinish usullari:

1. 
   Karbid usuli:
   

So’ndirilgan oxakni ko’mir bilan birga elektrpechida 2500^o C da qizdirib kalsiy karbid olinadi :

CaO + 3C CaC₂ + CO

Olingan kalsiy karbidga suv ta’sir ettirilib asetilen olinadi:

CaC₂ + H₂O → Ca(OH)₂ + C₂H₂

Ushbu usuldan asetilenni laboratoriyada ham, sanoatda ham olishda foydalaniladi.

2.