Ats1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va dolzarbligi. Kommutatsiyalash uskunalarining rivojlanishi Reja

Xabarlar kommutatsiyasi usuli, o‘z vazifalari bo‘yicha paketlar kommutatsiyasiga yaqin. Bu usulda ma’lumotlarning to‘liq bloki tarmoqning oraliq tugunlarida vaqtincha saqlanib, tranzit tugunlari aro uzatiladi. Xabar tarkibidagi axborot uning uzunligni belgilaydi.
Tranzit tugunlar o‘zaro bog‘lanishda nafaqat paketli, balki kanallar kommutatsisi asosidagi tarmoqdan foydalanishlari mumkin. Xabar oraliq tugunda bir vaqt saqlanishi mumkin va tarmoq bo‘shashi bilan kerakli foydalanuvchiga etkaziladi. Bunday ishlash prinsipi yuqori bo‘lmagan xabarlar etkazilishda qo‘llaniladi (misol uchun, elektron xat, matnli xujjat, fayl) va oraliq «saqlash bilan uzatish» (store-and-forward) usuli nomini olgan. Hozirgi kunda xabarlar kommutatsiyasi, asosan, paketli kommutatsiyali tarmoqlarida qo‘llanish pog‘onasi xizmati sifatida faqat ba’zi tezkor bo‘lmagan xizmatlar tashkil etishda qo‘llaniladi.
Mutaxassislar fikriga ko‘ra, paketlar kommutatsiyasiga asoslangan tarmoq texnologiyalari istiqbolda asosiy o‘rin egallaydi.


2.2. Kanallarni kommutatsiyalashning ishlash tamoyili

Elektr aloqa tizimlarida axborotlar signallar yordamida uzatiladi. Axborotlarni kanal bo‘yicha uzatish uchun taqdim qilish shakli signal deb ataladi.

Ishlatilish sohalariga qarab va vaqt bo‘yicha aniqlanishiga ko‘ra, signallar analog va diskret ko‘rinishga ega bo‘ladi (2.....-rasm).
Analogli signal deb, analog signal amplitudasining maksimal va minimal oralig‘ida cheksiz qiymatlar sonini qabul qilinishiga aytiladi.
Diskret signal deb, cheklangan qiymatlar qabul qiladigan signalga aytiladi. Diskret signal raqamli signal bo‘lishi mumkin. Avtomatik kommutatsiya texnikasida diskretli signallar ko‘p qo‘llaniladi, masalan: registrli va chiziqli raqamli signallar ikki asosli kod ko‘rinishida tasvir etiladi. Raqamli signallar ishlatilishi, signallarni raqamli ko‘rinishda aniqlashga imkon beradi. Raqamli signallar, ikkilamchi signal ko‘rinishida tasvir etiladi.



2.7- rasm. Signal turlarining ko‘rinishi.

2.8- rasm. Analog signalning ko‘rinishi

Agar signal faqat ikkita holatga ega bo‘lsa, u holda signallarni bitta ikkilangan raqamli kod ko‘rinishida ko‘rsatish mumkin. Agar signallar holatini bir necha son bilan tasvirlamoqchi bo‘lsak, u holda ikkilangan raqamning razryadlar soni ko‘payadi. Diskret signal holatining soni quyidagi formula asosida aniqlanadi:

(2.1)

bunda: a – simvollar soni, q – asosi, tizimning negizi, i-razryadlar soni.

Agar q=2 bo‘lsa, a=0, 1 simvollarni qabul qiladi, q=10 bo‘lsa, a=0, 1,…,9 simvollarni qabul qiladi. Agar 57 sonini o‘nli son asosida yozsak, u quyidagicha yoziladi.

N₁₀ = 57 = 5*10¹ + 7*10⁰

Agar ikkilangan kod asosida yozsak, u holda

N₅₇ = a*q⁷ + a*q⁶ + a*q⁵ + a*q⁴ + a*q³ + a*q² + a*q¹ + a*q⁰ = 0*2⁷ + 0*2⁶ + 1*2⁵ + 1*2⁴ + 1*2³ + 0*2² + 0*2¹ + 1*2⁰ = 0 + 0 + 32 + 16 + 8 + 0 + 0 + 1 = 57 yoki 00111001 bo‘ladi.
Diskret signal shu qatorda raqamli signallar cheklangan oxirgi holat sonidan iborat, ya’ni «0» va «1», shuning uchun uzatilayotgan signallar asl qiymatini tiklash osonroq. Bu holat axborotlarni yo‘qotmasdan, guruhli ulagich va tashqi ta’sir signal hisobiga sodir bo‘ladi.
Liniya uzunligining ortishi bilan birga shovqin sathi ham oshib boradi, bu esa analog signallarni uzatishda muammo bo‘lib hisoblanadi.
Raqamli signallarni sifatli uzatishga liniya uzunligi ta’sir ko‘rsata olmaydi. Qabul qilish qismida signallarni tiklash ekspander yordamida amalga oshiriladi.
Raqamli signal diskret signal bo‘lib, uning uchun qabul qiluvchi va uzatuvchi qurilmasida chegaralovchi qurilma o‘rnatiladi va ular uchun signal kuchlanishining belgilangan raqamiga mos kelish sharti qabul qilingan.
Yuqorida ko‘rilgan signal turlarini hisobga olib, shuni qayd qilsa bo‘ladiki, elektr aloqa tizimlaridagi analog signalni raqamli kommutatsiya tizimlarida qo‘llaniladigan diskret va raqamli ko‘rinishiga o‘tkazish modulyatsiya usullari asosida amalga oshiriladi. Shu bois modulyatsiya usullarini ko‘rib chiqamiz.