Ats1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va dolzarbligi. Kommutatsiyalash uskunalarining rivojlanishi Reja

Modulyatsiya usullarining prinsiplari va uni telekommunikatsiyada ishlatilishi

Modulyatsiya usullari asta sekinlik bilan ro‘y berdi. Aloqa liniyalari bo‘yicha uzatish usullari va kommutatsiya tugunlarida analog signallarni raqamli ko‘rinishda kommutatsiyasi kashf etilganidan va tadqiqot qilingandan so‘ng evolyusiya tekis sezilarli o‘sdi. Demak, elektron raqamli kommutatsiya tizimlarini yaratish real bo‘lganida rivojlana boshladi. Aloqa liniyalari fizik liniyalar va ko‘p kanalli uzatishga ega bo‘lishi mumkin. Elektr aloqa traktlarida ikkita asosiy ko‘p kanalli uzatish usuli bor, ya’ni bitta traktda ko‘p sonli kanallarni tashkil etishning chastotali usuli (chastota bo‘yicha kanallarni ajratish - ChKA) va vaqtli usuli (vaqt bo‘yicha kanallarni ajratish - VKA).

Chastotali usul chastota sektorida har xil kanallar uchun alohida yo‘lakni ishlatishga asoslangan.
Vaqtli usul har bir kanalga qisqa vaqt oralig‘ini berishga asoslangan. Bu vaqt oralig‘ining davomida kanaldan uzatilayotgan signalning birzumlik qiymati ishlab chiqiladi. Jarayon doimiy vaqt integrali o‘tgandan keyin takrorlanadi.
Ko‘p kanalli uzatishning vaqtli usulini raqamli kommutatsiya tizimi ichida ham ishlatsa bo‘ladi. Shuning uchun faqat shu usul ko‘rsatilgan.
Elektron-raqamli kommutatsiya tizimini qurilish prinsipini va ishlashini o‘rganish uchun hammadan oldin analog signalni raqamli shaklga o‘zgartirish va teskari jarayonni anglash kerak.
Bir necha o‘zgartirish usullari mavjud. Bularga analogli va raqamli o‘zgartirish usullari kiradi.
Analogli usulga amplituda-impulsli modulyatsiya (AIM), keng-impulsli modulyatsiya (KIM) va fazo-impulsli modulyatsiya (FIM) kiradi.
Raqamli usulga impuls-kodli modulyatsiya (IKM) va delta-modulyatsiya (DM) kiradi.
Amplituda - impulsli modulyatsiyada signal amplitudasi bo‘yicha modulyatsiyalanadi (2.9-rasm). Keng - imulsli modulyatsiyada impuls kengligi o‘zgartiriladi, lekin signal amplitudasi o‘zgarmaydi. 2.9-rasmda analogli usullarining modulyatsiya jarayoni keltirilgan.
Agar kenglik bo‘yicha modulyatsiyalangan impulslarni doimiy amplitudasi va davomiyligi impulslariga almashtirsak, lekin kenglik bo‘yicha modulyatsiyalangan impulslar o‘zgarayotgan qirqimlarga mos holda joylashtirsak FIM hosil bo‘ladi.



2.9 -rasm. Modulyatsiyaning analogli usullari

Impulsli modulyatsiyani analogli usullarining umumiy nuqsonlari bo‘lib, modulyatsiyalangan signalni uzatish uchun ishlatilayotgan aloqa liniyalarining elektrik parametrlariga qattiq talablari hisoblanadi. Bu faqat beruvchi signallarni ta’sirida signal shaklini o‘zgartirish qabul qilish tomonida shovqin ko‘rinishida paydo bo‘lishi bilan asoslanadi. Uzatish trakti qancha uzun bo‘lsa, shovqin qiymati shuncha ko‘p bo‘ladi. Chunki impulslarga ta’sir ko‘rsatayotgan traktning alohida bo‘laklaridagi buzilishlar qo‘shiladi. Amaliyotda aloqa liniyalari bo‘yicha AIM signalni uzatish imkoni yo‘qligi bilan hosil bo‘lgan chegaralashlar o‘zgarishning raqamli usulini yaratishni talab qiladi. Impuls-kodli modulyatsiyada AIM signal kvantlanadi va kodlanadi.Delta-modulyatsiya g‘oyasi takt intervalida analog signal qiymatini belgi o‘zgarishini liniyadan uzatish hisoblanadi. Diskretlash chastotasi IKM usulidan uch-to‘rt barobar katta bo‘lishi kerak.

Modulyatsiya usullarini birortasini tanlash birinchi o‘rinda olinishi kerak bo‘lgan nutqni uzatish sifatiga va ishlatiladigan sohasiga bog‘liq bo‘ladi.Elektr signalining ishlatiladigan sohasini quyidagicha sinflasa bo‘ladi: uzatish, kommutatsiya, saqlash va ularni arxivlash. O‘zgartirgichlar ishlatiladigan sohasi bo‘yicha har xil uzatish tezligiga ega bo‘lishi mumkin, ya’ni past tezlikli (telefoniyada uzatish tezligi 32-64 kbit/s) yoki yuqori tezlikli (radio eshittirish signallarini uzatish tezligi 384 kbit/s) va x.k.