Atrofimizdagi ob’ektiv olam turli fanlarning o’rganish ob’ekti

5 bilet

1..Instinktning klassifikatsiyasi.
Instinkt (lot. instinctus — uygʻonish, qoʻzgʻalish) — muayyan sharoitda hayvonlarning bitta turi uchun xos boʻlgan murakkab irsiy xattiharakatlari majmui. I. tashqi va ichki
qoʻzgʻalishlarga javob tariqasida paydo boʻladi. I.ni ilmiy
tadqiq qilishni Ch. Darvin boshlab bergan. U birinchi boʻlib
I.ning rivojlanishi turning tarixiy shakllanishi va nerv sistema-
sining tuzilishi bilan bogʻliqligini koʻrsatib berdi. I.ni rus olimlaridan I. M. Sechenov, I. P. Pavlov va boshqa ham oʻrganishgan. I. — murakkab shartsiz reflekslardan (qarang Shartsiz reflekslar) iborat boʻlib, ular asosida shartli reflekslar vujudga keladi. Biologik mohiyatiga koʻra, I. quyidagi guruhlarga ajratiladi: oziqlanish (oziqni to-pish, oziq gʻamlash va boshqalar); turni saqlab qolishga qaratilgan passiv (tegilganda qimirlamasdan qotib turish, qochib qolish va boshqalar) va aktiv (jismlar, shox-shabbalar va boshqa yordamida himoya) hi m o -yalanish; jinsiy bezlar funksiyasi bilan bogʻliq boʻlgan jinsiy I. (jinsiy mayl, otalanish, baliqlarning uvildiriq tashlash joyiga migratsiyasi va boshqalar); avlod toʻgʻrisida gʻamxoʻrlik bilan bogʻliq boʻlgan ota-onalik I.i (uya va in qurish, bola boqish, bolani himoyalanishga, ov qilishga oʻrgatish va boshqalar); poda,
gala, oila aʼzolarining oʻzaro munosabatlarini tashkil qiluvchi guruhli I. Hasharotlar xattiharakatlarining deyarli hammasi I.dan iborat. Baliklar, qushlar va ayniqsa sut emizuvchilar xattiharakatlarining asosiy qismini I. emas, balki shartli reflekslar tashkil etadi. Odamda I. uning tarbiya jarayonida shakllanadigan ongli faoliyatiga boʻysungan boʻladi. I.ni oʻrganish va undan foydalanish chorvachilik, ovchilik xoʻjaliklarida, qishloq xoʻjaligi zararkunandalari va infeksion kasalliklarning qoʻzgʻatuvchilariga qarshi kurashda katta ahamiyatga ega
2..Idrok haqida tushuncha
IDROK DE SEZGI A'ZOLAIRIGA BEVOSTA TA'SIR ETIB TURGAN
NARSA-HODISALAR OZRAZLARINI Kishi Ongida Bir Buton
Holda Aks Etirililisiga Aytiladi. Киши Нарса-Ходисаллангируя
Айрим Ас. Ассирса Сериди. Uni Bir Butun Holda IDrok Qiladi. Chunki Narsa Va Xossa Bir-Biridan Ajralgan Holda Majjud Bo'mmaydi. ODAM Narsalarni IDrok Qilayotganda АДИИМ АСИМАСАЛИРИНИ СЕДАДИ. Масалан: Чакмок
Кендинский Идрок Колиндиды, Без Йорди Ширингиги
Сезилади. Quyoshni IDrok Qilinadi, Uning Issiqligi Seziladi Va Boshqlar. IDROK Qo'zg'Autvichilring Айрмуссусуссалинари Акс Эттирувчиес Сезагиндан Фак Qilib, Нарсани
Бутунлигича, Якслилигича, Без Нью-Хайма XususiyAllari Bilan Birgalikda Aks Etirililadi. Шуин Учун Идрок Айрим Сецигилдин нечеткий Игогиндидан Иборатдир, Дань
Клауза-Чикариб Болмайди. IDROK O'ZIGA XOS TUZILISHGA EGA BO'LGAN HISIY BILSISNING SIFAT JIHATIDAN YANGI YUKSAKOQ Bosqichidir. IDROK DE SEZGI A'ZOLAIRIGA BEVOSTA TA'SIR ETIB TURGAN NARSA-HODISALAR
OZRAZLARINI Kishi Ongida Bir Buton Holda Aks Etirililisiga Aytiladi. Киши Нарса-Ходисаллангируя Айрим Ас. Ассирса Сериди. Uni Bir Butun Holda IDrok Qiladi. Chunki Narsa Va Xossa Bir-Biridan Ajralgan Holda Majjud Bo'mmaydi. ODAM Narsalarni IDrok Qilayotganda АДИИМ АСИМАСАЛИРИНИ СЕДАДИ. Масалан: Чакмок Кендинский Идрок
Колиндиды, Без Йорди Ширингиги Сезилади. Quyoshni IDrok Qilinadi, Uning Issiqligi Seziladi Va Boshqlar. IDROK Qo'zg'Autvichilring Айрмуссусуссалинари Акс Эттирувчиес Сезагиндан Фак Qilib, Нарсани Бутунлигича, Якслилигича, Без Нью-Хайма XususiyAllari Bilan Birgalikda Aks Etirililadi.
Шуин Учун Идрок Айрим Сецигилдин нечеткий
Игогиндидан Иборатдир, Дань Клауза-Чикариб Болмайди.
IDROK O'ZIGA XOS TUZILISHGA EGA BO'LGAN HISIY
BILSISNING SIFAT JIHATIDAN YANGI YUKSAKOQ Bosqichidir.
3-savol Xotira jarayonlari
Xotira faoliyati esda qoldirishdan boshlanadi. Esda qoldirish idrok qilingan narsa va hodisalarni miya po’stida iz hosil qilishdir. Uning fiziologik asosi miya po’stida muvaqqat nerv bog’lanishining vujudga kelishidir. Esda qoldirish o’zining faolligi jihatidan ikkiga bo’linadi:

1. 
   ixtiyoriy esda qoldirish;
   
2. 
   ixtiyorsiz esda qoldirish.
   

Ixtiyorsiz esda qoldirishda oldindan maqsad quyilmaydi,
mavzu tanlanmaydi va iroda kuchi sarflanmaydi. O’zining
go’zalligi, hissiy ta’sirchanligi, hajmi, harakatchanligi, tezligi, shakli va boshqa xossalari bilan farq qiladigan narsa va hodisalar ixtiyorsiz esda qoladi. Masalan, tasodifiy hodisalar, karnay-surnay ovozi ixtiyorsiz esda qoladi. Ixtiyoriy esda qoldirishda esa oldindan maqsad qo’yib mavzu belgilanadi.
Masalan, dars materiallarini esda olib qolish, imtihonga tayyorlanish va boshqalar. Ixtiyoriy esda qoldirishda quyidagi turli usullardan foydalaniladi: maqsad qo’yish, masalan, institutga kirish oldidagi maqsad; o’quv materiallarini tushunib esda qoldirish;e qoldirishning ratsional usullaridan foydalanish, masalan, esga tushirish yo’li bilan esda qoldirish. Beixtiyor esda qoldirishda qiziqish katta rolь o’ynaydi. Bizning oldingi tajribamiz bilan bog’liq narsa va hodisalar beixtiyor oson esda qoladi. Biz ba’zi bir faktlarni bilsak, ular haqida
tushunchaga ega bo’lsa, shu faktlarga tegishli bo’lgan hamma
narsalar oson esda qoladi.

4. 
   Muloqot va nutq haqida tushuncha., Muloqot turlari. Muloqot o’ta murakkab jarayon bo’lganligi sababli unga yagona to’g’ri ta’rifni berish juda mushkul. Shuning uchun odatda muloqot tushunchasining mazmuni uning ayrim
   

tomonlariga urg’u berish orqali ta’riflanadi. A) muloqot – hamkorlikda faoliyat ehtiyoji bilan taqazolangan aloqa o’rnatish va uni rivojlantirish jarayoni .
B) muloqot – sub’ektlarning belgilar tizimi orqali o’zaro ta’sirlanishuvi.
Nutq faoliyati – odam tomonidan ijtimoiy-tarixiy tajribani o’zlashtirish va avlodlarga berish yoki kommunikatsiya o’rnatish, o’z harakatlarini rejalashtirish maqsadida tildan
foydalanish jarayonidir. Til aloqa vositasi yoxud quroldir, nutq faoliyati yoki nutq esa aloqa jarayonining o’zidir. Bu jarayonda nutq faoliyatining faol va passiv turlari farqlanadi.
So’zlovchining nutqi faol nutq, tinglovchining nutqi passiv
nutq hisoblanadi. Nutq ichki va tashqi nutqqa bo’linadi.
Tashqi nutq – yozma va og’zaki nutqqa, og’zaki nutq esa monolog va dialogik nutqqa bo’linadi.
Muloqot xizmat ko‘rsatish ehtiyojlariga muvofiq holda biologik va ijtimoiy turlarga bo‘linadi. Biologik – bu organizmni mustahkamlash, muhofazalash va rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan muloqot. U asosiy hayotiy ehtiyojlarni qondirish bilan bog‘liq.Ijtimoiy muloqot maqsadlari shaxslararo aloqalarni kengaytirish va mustahkamlash, individ shaxsiy kamolotining interxususiy munosabatlarini o‘rnatish va rivojlantirishdan iborat. Biologik va ijtimoiy ehtiyojlarni
nechta turga ajratish mumkin bo‘lsa, muloqotning ham shuncha xususiy maqsadlari bo‘lishi mumkin.

4. 
   Pisixologiya ijtimoiy va tabiiy fan sifatida
   

Psixologiya tabiiy va ijtimoiy-ilmiy fan sifatida. Kishi psixikasining paydo bo’lishi va rivojlanishi eng murakkab muammolardan biri bo’lib, tabiat qonunlarining mohiyatini tushunib yetishga harakat qiladigan tadqiqotchilarni bu muammo hamma vaqt qiziqtirib kelgan. Materialistik yo’nalishdagi olimlar psixikaning paydo bo’lishini materiyaning uzoq davom etgan rivojlanishining natijasi deb izohlashadi. Ular materiyaning tabiatini tadqiq qilisharkan, harakat materiyaning hayot kechirish usuli, uning tarkiban o’ziga xos ajralmas xususiyati ekanligi uchun ham materiya harakatining turli xil shakllarini o’rganadilar. O’tgan ajdodlarimiz psixologiya muammolarini izchil va atroflicha, muayyan yo’nalishda, ma’lum kontseptsiya asosida o’rgangan bo’lsalar ham, albatta, o’z asarlarida psixik holatlarning aks
etishi, namoyon bo’lishi, rivojlanishi va o’zgarishlari
to’g’risida qimmatli fikrlar bildirishgan. Bular 4 xil manbada
uchraydi:

1. 
   xalq ijodiyotida-rivoyatlar, maqollar, matallar va masallar;
   
2. 
   maxsus ijodkor kishilar o’git-nasihat va hikoyatlarida;
   
3. 
   qomusiy, O’rta Osiyo mutafakkirlarining ilmiy-nazariy qarashlarida;
   
4. 
   turli davrlarda ijod qilgan shoir va yozuvchilar ijodining
   

mahsullarida, ya’ni ilmiy-badiiy asarlarda.

1. 
   Onglilik va ongsizlik.