Atrof-muhitni muhofaza qilishdagi eng dolzarb muammolar

10—20Woi





,Atmosferaga
5.7-rasm. Oqova suvlarni ozon bilan tozalash qurilmasining chizmasi:
a — bir bosqichli: 7 — aralashtirgich;
2 — nasos; 3 — reaktor; # — yig‘uvchi; 5 — ozonator qurilmasi; 6 — chiqayotgan gazlarni tozalash bloki.
b — taxminiy ozonlovchi ikki

Ozon+ havo
Tozalan₈
suv g
bosqichli: ?, 2 — reaktorlar; d — ikki bosqichli oqova suvni ikki oqimga ajratuvchili qurilma: 7, 2 — reaktorlar.

umumiy hajmining 80-90a i beriladi, qolgani ikkinchi reaktorga beriladi. Ozon-havo aralashmasi reaktordan navbatma-navbat o‘tadi.
Ozon kuchli zaharlovchi (sinil kislotadan kuchli) modda bo‘l- gani uchun oqova suvlarni ozonlab tozalash qurilmalarida chiqarib yuborilayotgan gazni ozon qoldiqlaridan tozalash bosqichlari ham ko‘zda tutiladi.
Shu sababli gazlarni atmosfera havosiga chiqarishdan oldin ularni ozonning xavfsiz konsentratsiyasigacha suyultiriladi. Qoldiq ozonni parchalash uchun adsorbsiya, kataliz yoki piroliz usullari qo‘llani1adi.
Adsorbsiya jarayonida gazlar diametri 1-6 mm bo‘lgan dona- cha ko‘rinishidagi faol ko‘mirli kolonkalar orqali o‘tkazi1adi. Ko‘mirning organik moddalarni oson yutib olishi jarayonning kamcMigi hisoblanadi. Natijada ko‘mir organik moddalarning ozon bilan oksidlanishiga qarab sekin oksidlanadi. 1 kg ozon uchun 450 g faol ko‘mir sarflanadi.
Katalizli destruksiya 60—120°C da (platina to‘r1ari) ozon katalizator ishtirokida kislorod na kislorod atomigacha parchalanadi. Qayta ishlanayotgan havodagi ozonning sezilarli konsentratsiyasida bu usul samaralidir. Katalizator bilan ta’sirlashish davomiyligi 1 sek ni tashkil etadi. Gazning namligi reaksiya samaradorligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Piroliz gazlardagi ozon konsentratsiyasi ko‘p bo‘1maganda ishlatiladi. Jarayon 340—350"C da, 3 sek davomida boradi. Bunda energiyani rekuperatsiya qilish bilan olib boriladigan termo- destruktor «Treifıgar» lar qo‘11ani1adi. 20'C da qoldiq ozon issiqlik almashtirgichga tushiriladi va issiq gaz yordamida 285 C gacha qizdiriladi. Shundan so‘ng u 350‘C li qizidrish kamerasiga beriladi. Bu temperaturada ozon parchalanadi va toza gaz issiqlik almashi- nuvchiga tushib, issiqlikni bosh1ang‘ich gazga beradi. Apparatning quvvati gaz bo‘yicha 1350 m'/soat yokî 1 soatda 27 kg ozonga to‘g‘ri keladi. Qoldiq ozonni chiqitga chiqarish uchun turboventilatordan foydalaniladi.
Oqova suvlarni tozalash jarayoni ultratovush, ultrabinafsha nıırlar va ozonni birgalikda qo‘11aganda birmuncha qisqaradi.
I4U
Ultrabinafsha nurlanish oksidlanish jarayonini 10²—10⁴ marta tezlashtiradi. Oksidlanish jarayonini 2 bosqichga bo‘1ish mumkin:

1. 
   molekulalarni UB-nurlanish ta’sirida fotokimyoviy qo‘zg‘otish;
   
2. 
   ozon bilan oksidlash.
   

Birinchi bosqichda ozonga nisbatan yuqori faol erkin mdikallar na quyi molekular massali birikmalar hosil bo‘1adi. Ular yorug‘1ik ta’sirida oksidlanadi. Ozon anorganik moddalarni ham xuddi oqova suv tarkibidagi organik moddalar singari oksidlaydi. Metall birikmalari ozon bilan yuqori valentlikkacha oksidlanadi. Temir va marganes birikmalarining oksidlanish reaksiyalari quyidagicha boradi:
2FeSO₄ + HIS0 ₄ + 03' Fe, (50 ₄)₃ + 3H ₂O + 0 ₂ MnSO₄ + 03 + 2HCO = H,MnO, + O, + H₂SO4 2H,MnO, + 30 ₂ = 2HMnO4 + 30₂ + H₂O
Vodorod sulfidning oksidlanishi:
H ₂S+0 ₃' H O + SO_z: ^3H _z^S +4O, = 3H₂S04
Tiosianat-ion ozon bilan quyidagi sxema bo‘yicha reaksiyaga kirishadi:
NCS* + 20,+2OH* —+ CN* + SO₃°‘ + 20, +2H,O
CN* + SO,²* +20, —› CNO* + SO4²* + 2O₂
Ammiak ozon bilan ishqoriy muhitda nitrat kislotava suvgacha oksidlanadi:
NH, + 40, -+ 4NO₃* + 40, + ^H_z^O + H+
pH muhitning 7 dan 9 gacha ko‘tarilishi reaksiya tezligini 10-
20 marta oshiradi. Shu sababli, iqtisodiy nuqtayi nazardan ammiakni oksidlash uchun ishqoriy suv hosil bo‘1sagina qo‘11ash samaralidir.

3.