Atom yadrosi ya zarralar fizikasi


II  BOB. YADRO KUCHLARINING XUSUSIYATLARI



Download 6,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/314
Sana31.12.2021
Hajmi6,32 Mb.
#264351
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   314
Bog'liq
муминов-atom yadrosi va zarralar fizikasi

II  BOB. YADRO KUCHLARINING XUSUSIYATLARI
2.1-§. Nuklon-nuklon  o ‘zaro ta’sirlar. Deytron.
Neytronlarning protonlardan sochilishi
Yadro  fizikasida  yadro  kuchlari  xususiyatlarini  o ‘rganish  eng  muhim 
ahamiyatga ega. Yadro kuchlari tabiati elektromagnit, kuchsiz, gravitatsiya 
kuchlariga o ‘xshamaydi. Elektromagnit kuchlarga ham o ‘xshamaydi, chunki 
ta’sirlashuv zaryadsiz neytronlar uchun ham mavjud. M agnit kuchlari ham 
boMishi mumkin emas, chunki nuklonlar magnit momentlari orasidagi o‘zaro 
ta’sirlashuv jud a kichik. Kuchsiz va gravitatsiya ta ’sirlashuvlari ham yadro 
ta’sirlashuviga qaragandajuda sust hamda gravitatsiya ta ’sirlashuvi esa uzoq 
masofada ta’sirlashuv xususiyatiga ega boMgani sababli yadro ta’sirlashuvi 
boMa olmaydi. Shunday qilib, yadro kuchlari yadrodagi nuklonlami bogMab 
turuvchi  o ‘ziga  xos  xususiyatlarga  ega  boMgan  alohida  kuchdir.  0 ‘z 
navbatida yadro kuchlarini o‘rganishlik yadro strukturasi va yadro reaksiyalar 
mexanizmini  chuqur o ‘rganish  imkonini beradi.
Yadro kuchlarini o‘rganish  uchun faqat neytral zarralar yoki  faqat zaryadli 
protonlardan (masalan: ikkita neytron, ikkita protondan) tashkil topgan yadrolar 
yo‘q. Yadro kuchlari xususiyatlari nuklonlaming nuklonlar bilan, nuklonlaming 
yadrolar  bilan,  yadrolarning  yadrolar  bilan  ta’sirlashuvlarida  hamda  yengil 
yadrolar, ko‘zguli yadrolarning xususiyatiga ko‘ra, o‘rganish mumkin.
Klassik  fizikada  ikkita  zarraning  ta’sirlashuv  qonuniyatini  bir-biriga 
nisbatan  turli  masofada,  har  xil  tezlikda  turlicha  oriyentatsiyada  oMchab, 
qonuniyatlarini  aniqlaganlar.  X uddi  shu  usullar  bilan  elektrom agnit  va 
gravitatsiya o ‘zaro ta’sirlashuv qonuniyatlari o ‘rganilgan edi.  Lekin yadro 
kuchlari qisqa masofada katta intensivlikdata’sirlashganligi uchun bu usulni 
qoMlash  imkoniyatini  bermaydi.
Yadro  proton  va  neytronlardan  tashkil  topgan  sistema,  bu  nuklonlar 
orasidagi  o ‘zaro  ta ’sirlashuvni  o ‘rganish  uchun  bogM angan  sistem a 
xususiyatlarini  yoki  bir  nuklonning  ikkinchisidan  sochilishini  o ‘rganish 
lozim.  Ko‘p  nuklonlardan  tashkil  topgan  sistemani  o ‘rganish  yoMi  bilan 
yadro  kuchi  qonuniyatini  aniqlash ju d a  murakkab  (ko‘p  nuklonli  sistema 
turlicha  harakatda,  oriyentatsiyada,  h ar  xil  tezlikda  boMsa,  hisoblash 
imkoniyatiga ega emasmiz).


Shuning  uchun  ikki  nuklondan  tashkil  topgan  bogMangan  sistemani, 
masalan,  deytronning  xususiyatlarini  yoki  proton-proton  (p-p),  neytron- 
proton  (n-p),  neytron-neytron  (n-n)  o ‘zaro  ta’sirlashuvlari  past  va yuqori 
energiya  sohalarida  o'rganish  yadro  kuchlarining  tabiatini  o ‘rganishda 
qulaylik tug‘diradi.
D eytron.  Deytron  bitta  proton,  bitta  neytrondan  tashkil  topgan  2
]H l  -
vodorod  izotopi. Massa soni A  =  2, zaryadi Z =   1, bogManish energiyasi 
E 

2 ,2 2   M eV ,  sp in  va  j u f t li g i   I м  = 
1+,  m a g n it  m o m en ti
/ / ( \ H )  =  0 ,8 6 / / yam  kvadrupol momenti Q =  2,738 • 10-27 sm2, solishtirma
bogManish  energiyasi  s   —  1,11  M eV  nuklon  boMgan  bo‘sh  bogMangan 
yadrodir.
Deytronning bogManish energiyasi 2,22 M eV ga teng, ya’ni bitta nuklonga 
to‘g‘ri keluvchi solishtirma bogManish energiyasi 1,1 MeV. Yengil yadrolarda 
solishtirma bogManish  energiyasining qisqa masofada jud a kichik  boMishi 
yadroviy kuchning o ‘zaro ta’sirlashuvi ekanligidandir. Bu xususiyati deytron 
solishtirma bogManish energiyasini A  < 4  boMgan yengil yadrolar solishtirma 
energiyalari bilan taqqoslasak ko‘rinadi.
Yadro 
| tf,.

Download 6,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   314




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish