Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

Q
  = 
0 va 
Q0
 
ning nolga teng 
boM m asligi  y ad ro n in g   no sferik   (d efo rm atsiy alan g an )  shak lga  ega 
ekanligidandir. Q ning noldan farqli boMgan yadroning nazariy hisobga to‘g ‘ri 
keladigan va tajribada tasdiqlangan eng odd iy shakli aylanmaeilipsoid shaklga 
o ‘xshaydi. Yadro shaklining deformatsiya parametri b bilan tavsiflanadi:
R  ’
bunda 2R -  simmetriya o ‘qining uzunligi, 2(R -   д  R) —  unga tik o‘qning 
uzunligi yoki D/? ellipsoid katta a va kichik b o ‘qlarining (a -  b) farqi.
Agar yadroning zaiyadi hajmi bo‘yicha tekis taqsimlangan boMsa,  Q0 va
3 
1
b  kattaliklar  o ‘zaro  quyidagicha  bogManishga  ega  Qo  ~ 
ZR   P
Ko‘pchilik yadrolar uchun b ning qiymati 0,01— 0,02 dan oshmaydi. Lekin 
deformatsiyalangan  yadrolarda (150  < A  <  190, A  > 222)  uchun  b  ba’zan
0,1— 0,3  gacha  boradi.  Tajribada  deform atsiya  parametri  b  ni  bevosita 
oMchash usuli topilgan emas.
Yadrolarning  kvadrupol  m om entlarini  o ‘rganish  shuni  ko ‘rsatadiki, 
nuklonlar  soni  ortishi  bilan  Q0  umuman  ortadi  (1.10-rasm).  Proton  va 
neytronlar  soni  «sehrli»  sonlarga  teng  boMganda  Q0  =  0  boMadi,  y a’ni 
bunday yadrolar sferik shaklga ega. «Sehrli» sonlar oraligMda yadrolarning 
shakli  o ‘zgaradi,  hatto  deform atsiya  «cho‘zilgan»  shakldan  «siqilgan» 
shaklga  o ‘tadi.  Bu  holda  kvadrupol  m oment  ishorasi  o ‘zgaradi.  B a’zi 
yadrolarning Q0 momentlari juda katta boMib, yadro radiusining kvadratidan

---

10— 20  m arta  katta  boMishi  m um kin.  Bunday  yadrolarning  kvadrupol 
momentlari yadrodagi nuklonlarning kollektiv harakati bilan tushuntiriladi.
0  
K ) 
2 0  
3 0  
M  
5 0  
6 0  
7 0  
SO 
9 0  
l o t )  
II I) 
1 2 0   13 0  
N O   S ( Z )