Atom tuzilishi. Kimyo fanining paydo bo`lish tarixi

1.5 rasm. Laboratoriya o‘lchov shisha idishi. Chapdan o‘ngga quyidagilar joylashgan: ikkita graduirlangan silindrlar, pipetka (eksperimentator qo‘lida), kolbaga aniq miqdorlardagi suyuqlikni o‘lchab solish uchun byuretka, ikkita o‘lchov kolbalari.

Temperatura – bir ob’ekt ikkinchisiga nisbatan qanchalik issiq yoki sovuqligining o‘lchovi. Temperatura sistema zarrachalarining o‘rtacha kinetik energiyasi bilan belgilanadi.
Issiqlik – energiyaning bir turi bo‘lib, u yuqoriroq temperaturaga ega bo‘lgan ob’ektdan temperaturasi kichikroq bo‘lgan ob’ektga uzatiladi. Issiqlik sistemadagi alohida zarrachaning kinetik energiyasi bilan belgilanadi. Agar siz muz bo‘lakchasini qo‘lingizda ushlab turgan bo‘lsangiz, sovuq muzdan qo‘lingizga o‘tayotgandek bo‘lib tuyuladi, aslida esa issiqlik sizning qo‘linizdan muz bo‘lakchasiga o‘tayotgan bo‘ladi.
Laboratoriyalarda temperaturani simobli termometrlarda o‘lchanadi. Simobning issiqlikdan kengayishi va kapillyar bo‘yicha tepaga ko‘tarilishi hisobiga temperatura o‘lchanadi. Agar ob’ektning temperaturasi simobning temperaturasidan past bo‘lsa, unda aksincha, simob ichki trubka bo‘ylab pastga tushadi va 0oS (Selsiy shkalasi) ga nisbatan manfiy qiymatni ko‘rsatadi. 3 ta temperatura shkalalari mavjud: Selsiy, Kelvin va Farengeyt shkalalari. AQSH da ob-havoni e’lon qilganda temperaturani Kelvinlarda ifodalaydilar. Kelvin shkalasi Selsiy shkalasi bilan bir qatorda ilmiy tadqiqotlarni o‘tkazayotganda qo‘llaniladi. 1.6 rasmda suvning qaynash va muzlash temperaturalari uchta temperatura shkalalarida ko‘rsatilgan: Selsiy shkalasi bo‘yicha suvning muzlash temperaturasi 0^oS, qaynash temperaturasi esa 100^oS; Kelvin shkalasi bo‘yicha suvning muzlash temperaturasi +273,5 K, qaynash temperaturasi +373,15 K; Farengeyt bo‘yicha suv +32 F da muzlaydi va +212 F da qaynaydi.

1.6 rasm. Selsiy, Kelvin (absolyut) va Farengeyt shkalalari bo‘yicha suvning muzlash va qaynash temperaturalari

Selsiy va Kelvin shkalalari orasida quyidagicha bog‘lanish mavjud:
T K = T S + 273,15(1.2)
T S = T K – 273,15(1.3)
Farengeyt shkalasi bo‘yicha suv 32 F da muzlaydi va 212 F da qaynaydi. Demak, 180 F (212-32) Selsiy bo‘yicha 100^oS (yoki Kelvin bo‘yicha 100 K) ga mos keladi. 100^oS Farengeyt bo‘yicha 180 F bo‘lgani uchun:
1^oS = 180/100 F = 9/5 F
bundan
T F = 9/5 T^oC + 32(1.4)
Farengeyt shkalasida ifodalangan temperaturadan Selsiy shkalasida ifodalangan temperaturaga o‘tish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
T^oS = (T F-32)∙5/9(1.5)