Atom tuzilishi. Kimyo fanining paydo bo`lish tarixi

2-MA`RUZA. KIMYONING ASOSIY QONUNLARI.
Reja:

1. 
   Kimyoning asosiy tushunchalari
   
2. 
   Dalton atomistikasi
   
3. 
   Modda massasini saqlanish qonuni, tarkibning doimiylik qonuni.
   
4. 
   Avogadro qonuni. Ekvivalentlar qonuni.
   

Tayanch so’zlar: atom, molekula, ion, allatropiya, valentlik, modda, qonun, agregat holatlar, atom massa, ekvivalent, ekvivalent hajm, molyar massa, zichlik.
O’quv mashg`úlotining maqsadi: Kimyo kursining maqsad va vazifalarini, kimyoning rivojlanish tarixi, misollar, boshqa fanlar bilan bog’liqligi hamda talabalarga nima uchun kimyo fani kerakligi tushuntiriladi.

1. Element atomining uglerod birligida ifodalangan massasi shu elementning atomi massasi deb, moddalar molekulasining uglerod birligida ifodalangan massasi esa shu moddaning molekulalar massasi deb ataladi. Element atomining massasiga son jihatdan teng bo‘lgan grammlar miqdori gramm-atom (g-atom) deb ata­ladi. Masalan, ruxning bir gramm-atomi 65,37 g ga teng. Modda molekulasining massasiga son jihatdan teng bo‘lgan gramm miqdori gramm-molekula (g-mol) yoki mol deyiladi. Masalan, 1 mol H₂0= 18,016 g.

Turli moddalarning bir gramm-molekulasidagi molekulalar soni shuningdek, turli elementlarning 1 gramm-atomlaridagi atom­lar soni ham teng bo‘ladi. Har qanday moddaning bir gramm-molekulasida 6,02·10²³ ga teng molekula bo‘ladi. Har qanday element­ning bir gramm-atomida xam shuncha atom bo‘ladi. Ana Shu 6,02·10²³ soni Avogadro soni deb ataladi.
1 l gazning normal sharoitdagi massasi ma’lum bo‘lsa, ayni gaz­ning bir moli xuddi shu sharoitda qancha hajmni egallashini aniqlash oson. Masalan, 1 ℓ vodorodning massasi normal sharoitda 0,09 g ga teng. Bir mol (2,016) vodorodning xuddi shu sharoit­dagi hajmi quyidagicha hisoblab topiladi:
0,09:1 = 2,016: V₀

Har qanday gazning bir gramm-molekulasi normal sharoitda 22,4 l hajmni egallaydi. Bu hajm gazning g-mol (molyar) hajmi deyiladi. Molyar hajmga asoslanib, har qanday hajmdagi gazning massasini, shuningdek normal sharoitdagi har qancha massali gaz­ning hajmini hisoblab topish mumkin.