|
Ispaniyadagi axlatxonalar
Ispaniyaning atrof-muhitni qayta ishlashga va unga g'amxo'rlik qilishga
ozgina e'tibor qaratishi, bugungi kunda Evropa Ittifoqi oldida sharmandalik
manbai bo'lib, ammo u tahdid solmoqda millioner jarimalar
manbai keyingi yillarda. Bryusselda qayta ishlash bo'yicha juda katta rejalar
mavjud: 2020 yilda barcha a'zo davlatlar chiqindilarning 50 foizini qayta
ishlashga majbur bo'ladilar va Komissiya 70 yilda 2030 foizga yetishini
ma'qullamoqda. Ammo Ispaniya bugun deyarli qayta ishlamaydi. Sizning
chiqindingizning 33% va rivojlanish minimaldir. Mamlakatimiz o'z
vazifalarini uch yil ichida bajaradi, deb umid qiladigan eng umidvor
odamlar ham emas.
Birinchi uyg'otish allaqachon Ispaniyani borligi va mutlaqo tark etilishi
uchun qoralagan Evropa Ittifoqi Adliya Sudining (CJEU) ikki karra qarori
shaklida keldi. 88 ta nazoratsiz axlatxonalar. Birinchisi, 2016 yil fevral
oyida chiqarilgan va hali ham faol bo'lgan yoki yopilgandan keyin
muhrlanmagan 27 ta chiqindixonani aniqladi. Ikkinchisi bir necha kun oldin
kelgan va boshqa 61 chiqindixonaga barmog'ini qo'ygan, ularning 80%
tarqatilgan Kanariya orollari va Kastilya y Leon o'rtasida.
Turli mutaxassislarning fikriga ko'ra, chiqindixonalar vaqtni talab qiladigan
bomba. Yopilgandan so'ng ular atrof-muhit nazorati ostida bo'lishi kerak 30
yil davomida, er osti suvlari va atmosfera chiqindilarini kuzatish, chunki
teshikni yopish orqali parchalanish jarayonlari to'xtatilmaydi.
Ko'plab qonuniy muhofazalar uch millimetrli polietilen qatlami bilan
qoplangan, eng yaxshi holatlarda loydan to'siq qo'yilgan, ammo ular tez-tez
gaz va tuproq harakatlari bilan teshilgan.
Tuproqning namligini aniqlash
Tabiiy sharoitda yuqorida aytilganidеk, mutlaqo quruq tuproq bo`lmasligi malum. Ho`l yoki nam tuproq laboratoriyaga kеltirilib, soya va quyoshda uzoq vaqt quritilsa ham unda malum miqdorda nam saqlanadi. Mеxanik tarkibi, strukturasi, chirindining miqdori va muhit sharoitiga qarab tuproqdagi zarrachalar yuzasiga singgan gigroskopik namning miqdori o`zgarib turadi. Gigroskopik namligi aniqlanmoqchi bo`lgan maydalangan quruq tuproqdan 3—4 g olinadi. Tuproq tеrmostatda quritilgan, og`zi yopiladigan quritgich stakanga solinadi va analitik tarozida og`irligi aniqlanadi. Stakan (qopqog`i ochilgan holda) tеrmostatga qo`yilib 105—110°S da 3—4 soat quritiladi. So`ngra quyi qismiga kaliy sulfatning to`yingan eritmasi va tuzi solingan eksikatorda sovutilib, analitik tarozida tortiladi. Quritish, sovitish va o`lchash ishlari o`zgarmas massa hosil bo`lguncha takrorlanadi. Quruq tuproqdagi gigroskopik suvning foiz miqdori quyidagi formula bilan hisoblanadi va jadvali tuziladi: Gigroskopik namlikni aniqlash tuproqning bir qancha fizik xossalarini o`rganish, ayniqsa kimyoviy analizlar natijasini aniq hisoblashga yordam bеradi. Gigroskopik namlik koeffiцiеntini aniqlash gigroskopik namlik foizi malum bo`lganidan kеyin tubandagi formula bilan aniqlanadi. Oldindan quritilgan va tarozida tortib qo`yilgan stakanchaga 1 mm li elakchadan o`tkazilgan tuproqdan 10 g solinadi. Stakancha (qopqog`i ochilgan holda) eksikatorga qo`yiladi, eksikatorning tagiga kaliy sulfat (K2S04) ning to`yingan eritmasidan solinadi va eksikator yaxshilab bеrkitilib, harorati bir xilda saqlanadigan qorong`i joyda qoldiriladi. 3—4 kundan so`ng stakanchani eksikatordan olib yopilgan holda tuproq bilan birgalikdagi og`irligi aniqlanadi va yana eksikatorga (qopqog`i yopilgan holda) qo`yiladi. Kеyingi og`irligi 2—3 kun o`tgandan so`ng (bir nеcha marta) o`zgarmas og`irlikka kеlgunga qadar, hamda doimiy og`irligi saqlangunga qadar 105—110°S da tеrmostatda quritilib, tuproq maksimal namligining foizi yuqoridagi gigroskopik namlik kabi aniqlanadi. Tuproq(qum) — yuza qavatlarining , va tirik organizmlar taʼsirida oʻzgarishidan shakllanadigan va genetik jihatdan oʻzaro bogʻliq gorizontlardan tashkil topgan tabiiy ; yuza va unumdor . T.ning nuragan tog jinslaridan farq qiladigan eng muhim xususiyati — unumdorligidir (qarang ). T.ni oʻrganish va uning tasnifini tuzish, tarkibini yaxshilash hamda unumdorligini oshirish usullarini ishlab chiqish singari masalalar bilan tuproqshunoslik fani shugʻullanadi. T. hosil qiluvchi asosiy omillar: iqlim, tuproq ona jinsi, oʻsimliklar va hayvonot olami, hududning relyefi va geologik yoshi hamda odamning xoʻjalik faoliyati.
Yer yuzasiga chiqib turgan togʻ jinslari yogʻinsochin, karbonat angidrid, kislorod, havo harorati, mexanik kuchlar, suv va unda erigan moddalar, havo, mikroorganizmlar va tuban oʻsimliklar (yoʻsin, lishayniklar) taʼsirida yemiriladi (nuraydi). Nuragan jinslar maydalanib, gʻovak qatlam hosil qiladi. Bu qatlam vaqt o'tishi bilan yangi xususiyat — nam sigʻimi va oʻsimliklar oʻzlashtira oladigan bir oz miqdordagi oziq moddalarga ega boʻladi. Vujudga kelgan yangi muhitdagi mikroorganizmlar oʻz hayot faoliyati tufayli oʻsimliklarning oʻsishi uchun sharoit yaratadi, oʻsimliklar tuproqdan oʻz hayoti uchun zarur oziq moddalarni oʻzlashtiradi va oʻzida toʻplaydi. Nobud boʻlgan oʻsimlikning bir qismi mikroorganizmlar taʼsirida parchalanib, mineral moddalarga, qolgan qismi esa murakkab biokimyoviy jarayonlar natijasida chirindi (gumus) ga aylanadi. Bu jarayonlarning barchasi uzluksiz davom etadigan nurash sharoitida sodir boʻlib, oʻsimlik ildizlari ajratgan nordon moddalar hamda organik qoldiqlar taʼsirida yanada tezlashadi. Natijada Yer poʻstlogʻining sirtida unumdor gʻovak qatlam — T. paydo boʻladi. Iqlim, tuproq ona jinsi, oʻsimlik hamda hayvonot olami, hudud relyefi kabi omillarning T. hosil boʻlish jarayoniga taʼsiri turlicha boʻlganligi tufayli har xil tabiiy zonalarda oʻziga xos T. tiplari vujudga keladi. Mas., tayga zonasida chimli podzol T., dashtlarda qora va kashtan T., choʻllarda esa sur tusli qoʻngʻir T.lar va b (qarang ).
Odamning xoʻjalik faoliyati qam T. hosil boʻlish jarayonining baʼzi omillariga, mas., oʻsimliklarga, shuningdek, yerga ishlov berish, uning meliorativ holatini yaxshilash, organik oʻgʻit solish va boshqa bilan tuproqqa bevosita taʼsir koʻrsatadi. Bu taʼsir koʻrsatish toʻgʻri mutanosiblikda olib borilganda T. hosil boʻlish jarayonini va xususiyatlarini maqsadga muvofiq oʻzgartirish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
