|
Atmosfera havosining iqtisodiy zararlari.
Atmosferaning ifloslanishi turar joy va kommunal xo’jaliqka, qishloq va o’rmon xo’jaligiga, sanoatga, tarixiy tibbiy yodgorliklarga ham ta`sir etadi. Natijada xalq xo’jaligiga katta zarar etkazadi. Atmosfera ifloslanishining keltirgan zararlarini quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin.
Atmosferaning ifloslanishi tufayli materianing emirilishi va temirni korroziyaga uchrashi. Bunda atmosferadagi chang, qurum, kattik zarrachalar va ba`zi gazlarning ta`sirida binolar, inshootlar, metallar emiriladi. Kiyim-kechak va gazmollarning buyoqlari bo’ziladi, qadimiy tarixiy yodgorliklar nuraydi. Ma`lumotlarga qaraganda sanoat rivojlangan atmosferasi iflos katta shaharlarda temir korroziyasining tezligi kichik shaharlarga nisbatan 3 barobar, qishloq joylariga nisbatan 20 barobar, alyuminiyda esa yuz barobar tez boradi. Qadimiy arxitektura yodgorliklari jumladan, O’zbekistonda qadimiy obidalar marmar va bronzadan ishlangan obidalar emiriladi.
Shaharlarda ayniqsa sanoatlashgan joylarda, atmosfera havosining ifloslanishi korxona asbob-uskunalarining kapital remontiga foydalanish muddatini o’rta hisobda 1,5 barobar kamaytiradi.
v) Atmosferaning ifloslanishi natijasida juda ko’p og’ir kasalliklar vujudga kelmoqda, kishilar jismoniy va ruxiy kasalliklarga duch kelmoqda, achchik tuman
(smog) dan ko’plab odamlar kasal bo’lmoqda.
Bular juda katta va tiklab bo’lmaydigan zarardir. Havoning ifloslanishidan vujudga kelgan kasalliklar tufayli odamlarning o’limidan tashqari ularning davolashga kasallik varaqasiga, ishga yaroqsiz bo’lib qolganligi uchun nafaqa berish hisobiga davlatlar katta zarar ko’rmoqda.
Atmosfera havosining ifloslanishiga avtotransport vositalarining ulushlari.
g) atmosfera havosining ifloslanishidan qishloq xo’jalik ekinlari xam katta
zarar ko’radi. Yirik sanoat, metallurgiya, kime, konchilik korxonalari atrofida (5 km radiusda) qishloq xo’jalik o’simliklarning hosildorligi 25-30 % ga, sifat ko’rsatgichlari esa 40-60 % ga kamayadi. Avtomobil` yo’llari atroflaridan bog’lar daraxtlar, tabiiy sharoitiga nisbatan 5-10 barobar qisqartiradi.
Serkatnov avtomobil` yo’llari atrofida ekilgan (poliz, sabzavotlar) ya`ni dehqonchilik mahsulotlari tarkibida qo’rgoshin birikmalari ruxsat etilgan me`erdan (Nm) 5-20 barobarga ko’p to’planadi.
Atmosferaning ifloslanishi natijasida vujudga kelgan achchiq tutundan
avtomobillarning yurishi, samolyotlarning uchishi qiyinlashib juda ko’p avariyalar bo’ladi.
Masalan, 1962 yili AKSh da atmosferaning ifloslanishidan 20 marta samolyot avariyasi bo’lsa, 1964 yili Britaniya orollarida (smogdan) faqat uchta katta magistral yo’lda 350 ta fojiali avtomobil` halokati sodir bo’lgan.
Atmosferaning ifloslanishi ayrim, chunonchi, yarim o’tkazgichlar juda aniq
priborlar, vakcina va antibiotiklar ishlab chikarishni juda qiyinlashtirib yubormoqda.
Shu sababli havosi ifloslangan AKSh, Yaponiya, Germaniya va boshqa mamlakatlarda yarim o’tkazgichlar aniq priborlar, vakcina ishlab chiqarish korxonalari havosi toza bo’lgan tog’li rayionlarda ko’rilmoqda. Bular esa o’z navbatida qo’shimcha harajatlar (yo’l qurish, turar joy qurish mahalliy kommunal qulayliklarni vujudga keltirish va boshqalarni) talab etadi.
j) Sanoat korxonalarida atmosfera havosiga chiqariladigan juda qimmatbaxo xom-ashyolar hisoblanadi. Masalan, viloyatimizda paxta tozalash zavodlari kariyb 500 tonna: chang va tola, gaz sanoati korxonalari 100 mln.m tabiiy gaz, un zavodlari 150 tonna un changi, gips zavodi 3000 tonna gips changini atmosfera havosiga chiqarayapti. Agar atmosfera ushlab kolinsa, bir necha 10 mln. sum tejab kolindi va iqtisodiy foyda keltiradi. Shu bilan birga atrof -muhit ham tozalanadi.
z) atmosferaning ifloslanishi natijasida geografik qobiqning tabiiy holatida
o’zgarish yuz berib, fotosintez jarayoniga salbiy ta`sir ko’rsatadi va natijada biosferada moddalar almashuvi bo’zilishiga olib keladi. Bu esa o’z navbatida vujudga kelgan organik moddalar sifatini pasayishiga, atmosferaga chiqadigan kislorod miqdorining kamayishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
