Atkda asosiy fondlardan foydalanish samaradorligini oshirish yo`llari Reja

ATKda asosiy fondlardan foydalanish samaradorligini oshirish yo`llari


Reja:

1. 
   Asosiy va aylanma fondlar tushunchasi hamda uning tarkibi
   
2. 
   Asosiy ishlab chiqarish fondlari va undan samarali foydalanish
   

3. Aylanma fondlar va undan foydalanish
4. Asosiy fondlardan foydalanishning iqtisodiy samaradorlik ko`rsatkichlari

1. Asosiy va aylanma fondlar tushunchasi hamda uning tarkibi
Qishloq xo`jaligining moddiy-texnika resurslari hisoblangan yer, mashina-traktor, kombaynlar, kimyoviy vositalar, yoqilg`i, yem-xashaklar, urug`liklar va boshqa vositalarning qiymat holidagi ko`rinishi tarmoq fondlarini tashkil etadi.
Asosiy vositalar iqtisodiy mohiyatiga ko`ra, qishloq xo`jalik ishlab chiqarish jarayonida bir necha yillar davomida qatnashib, qiymatini ishlab chiqarilayotgan mahsulotlariga, bajarilayotgan xizmatlarga yilma-yil qisman o`tkazib boradigan vositalardir. Bunday vositalar hozirgi davrda respublikada 15 (Rossiya federetsiyasida 50) o`rtacha oylikdan yuqori qiymatga ega bo`lgan va 1 yildan ko`proq xizmat qiladigan ishlab chiqarish vositalaridir. Ularga qishloq xo`jalik yerlari, mashinalar, traktorlar, binolar, inshootlar, transport vositalari, qurilmalar, stanoklar, ishchi, mahsuldor hayvonlar, ko`p yillik mevali daraxtlar va boshqalar kiradi. Ularni iqtisodiy mohiyati, shakllanishi ishlab chiqarish jarayonida qatnashishiga ko`ra ishlab chiqarish hamda noishlab chiqarish fondlariga bo`Iinadi. Ular ayrim hollarda ishlab chiqarish jaryonida bevosita va bilvosita qatnashadigan fondlarga ham bo`linadi. Mahsulotlar ishlab chiqarilishi iqtisodiy mohiyatiga va mahsulot ishlab chiqarish hamda ish bajarish jarayonida qatnashishiga ko`ra asosiy va aylanma vositalarga bo`linadi.
Ishlab chiqarish jarayonidagi faoliyatiga ko`ra mehnat predmetlari hamda mehnat vositalariga bo`linadi. Xalq xo`jaligining turli tarmoqlarida yaratilib qishloq xo`jaligi mahsulotlari yetishtirishda inson mehnati yordamida ishlab chiqish jarayonida bir marta qatnashib o`z shaklini to`liq o`zgartiradigan predmetlar tarmoqning mehnat predmetlarini tashkil etadi.
Qishloq xo`jaligida ishlab chiqarish jarayoni — mehnal predmeti, ish kuchi bilan ishlabchiqarish vositalariningbirgalikda harakatidan
paydo bo`ladi. Ishchi kuchi deganda mehnatga yaroqli ishchilar tushunilsa, ishlab chiqarish vositalari keng ma'noda bo`lib, pul va natura shaklida ifodalanadi. Xo`jalikda barcha ishlab chiqarish vositalari natura va uning xo`jalik balansi hisobidagi pul ko`rinishida bo`ladi. Qishloq xo`jaligida ishiab chiqarish vositalari xizmat qilish muddatiga qarab asosiy va aylanma fondlarga bo`linadi.
Asosiy ishlab chiqarish fondlari - qishloq xo`jaligida yetishtirilayotgan mahsulotga o`z qiymatini asta-sekinlik biian o`tkazib boruvchi mehnat vositalariga aytiladi. Masalan: transport vositalari, imoratlar, mahsuldor mollar, ko`p yiltik daraxtlar va boshqalar.
Asosiy ishtab chiqarish vositalari turlicha bo`Iib, ular doimo harakatda bo`ladi, ya'ni mehnat vositalari ko`rinishidan, mahsuiot ko`rinishiga, undan so`ng pul shakliga o`tib, pul o`z navbatida, yana mehnat vositalarini ttklash va ko`paytirish uchun xizmat qiladi. Bunday harakatni fondlarning aylanishi deyiladi.
Xo`jalikning asosiy ishlab chiqarish vositalari, ya'ni mehnat vositalari asosiy ishiab chiqarish fondini, mehnat buyumlari aylanma fondni tashkil etadi.
Asosiy fondlar boshlang`ich, qoldiq va tiklash baholariga ega bo`lib boshlang`ich qiymat asosiy fondlarni tashkii etishdagi haqiqiy sarflangan xarajatlar; qoldik qiymat - asosiy fondlar qiymatidan yeyilgan qiymat chiqimi; tiklash qiymati — bu mulklarni sotib olib to`Idirish qiymatidir.
Amaldagi klassifikatsiyaga asosan asosiy ishlab chiqarish vositalari ikkiga bo`linadi:
l. Qishloq xo`jaligiga bog`liq bo`Igan asosiy ishlab chiqarish vositalari, bunga yuqoridagilar kiradi.
2. Qishloq xo`jaligiga bog`Iiq bo`Imagan ishlab chjqarish vositalari - sanoat inshootlari, qurilish, ovqatlanish, maktab, bog`cha, turar joy va boshqalar kiradi. Bu vositaiar qishloq xo`jalik mahsulotlari yetishtirishda qatnashmasa ham, ijtimoiy tomondan mehnat unumdorligini muntazam oshirib boradi.
Asosiy ishlab chiqarish vositalari bozor iqtisodiyoti sharoitida xo`jalikning imkoniyatlariga qarab o`sib boradi. Buni biz kapital mablag`lar deb ataymiz.
Asosiy ishlab chiqarish fondlari o`zining moddiy, natural xarakteriga va ishlab chiqarish jarayonida bajaradigan xizmatiga qarab quyidagi guruhlarga bo`linadi.
Ishlab chiqarishda foydalaniladigan binolar, inshootlar, uzatuvchi qurilmalar, chorvachilik binolari, qishloq xo`jalik mashinalarini saqlaydigan saroy va bostirmalar, omborlar va hokazolar kiradi. Bu guruhga kiradigan fondlar umumiy ishlab chiqarish fondlarining 60-65 % ini tashkil etadi.
Asbob uskunalar va kuch mashinalariga traktor statsionar va kuchma-kuch jihozlari, elektr dvigatellar kiradi. Ish mashinalari va asbob-uskunalariga transpot vositalari unga avtomobil va tirkama aravalar, ot arava transporti kiradi. Ish hayvonlariga katta yoshdagi otlar ho`kizlar, tuyalar kiradi.
Mahsuldor mollar - mahsulot yetishtirish uchun boquvdagi katta yoshdagi hayvonlar kiradi.
Xo`jalikda asosiy fondlarni natura va pul shaklida hisobga olinadi va foydalanish rejalashtiriladi. Natura shaklida ko`rsatkich ishlab chiqarish fondlarining son va sifat holatini ko`rsatadi. Pul shaklidagi ko`rsatkich esa asosiy fondlarninng o`sib borishi uchun sarflanib borilgan pu! summasini va ularning eskirish qiymatini ko`rsatadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida asosiy fondlarning shakllanishi asosiy muammo bo`Iib turmoqda. Chunki yiliga vositalarning qiymati stixiyali o`sishi sababli mavjud fondlardan samarali foydalanisiiga to`g`ri kelmoqda. Asosiy fondlarga pul manbasi, qishloq xo`jalik mahsulotini sotishdan, xo`jalikka berilgan kredit hisobidan, amortizatsiya rnablag`idan, qimmatbaho qog`ozlar, ko`p yillik daraxtlar va boquvdagi qoramollarni sotishdan shakllanadi. Bu mablag` investitsiyani kiritishga sarflanadi.