Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

5.
 
Tealî İslâm Cemiyeti:
Din ve devlet ayırımı olmaksızın, bü-
tün müslümanların bir birlik altında toplanmalarını sağla-
maya çalışıyordu. Osmanlı Devleti’nin dinî esaslara bağlı ka-
lınarak kurtarılabileceğini savunuyordu. Padişaha bağlı bir 
cemiyettir.
6.
 
Wilson Prensipleri Cemiyeti:
Türk milletinin bir daha to-
parlanamayacağını düşünen Türk aydınlarının(!) kurduğu 
dernektir. Amerikan mandasını savunmaktadırlar. Halide 
Edip Hanım (Adıvar), Celâlettin Muhtar, Refik Halit (Karay) 
üyelerinden bazılarıdır.
Yararlı (Millî) Cemiyetler: 
1.
 
Trakya Paşaeli Cemiyeti:
1918 yılında Edirne’de, Mavri Mi-
ra ve onu destekleyenlerin faaliyetlerini önlemek için kurul-
du. 
2.
 
Kilikyalılar Cemiyeti:
En başta bölgedeki Ermeni Hınçak 
teşkilâtının faaliyetlerine engel olmak ve Türk haklarını ko-
rumak üzere, Adana ve dolaylarında kuruldu. 
3.
 
Redd-i İlhâk Cemiyeti:
İzmir’de, İzmir’in işgâline tepki ola-
rak kurulmuştur. Yunan işgal ve katliamlarına karşı güçlü 
bir direnişi organize etmişler; Balıkesir ve Alaşehir Kongrele-
rini düzenlemişlerdir. 
için bkz. Ahmet Mesut, İngiliz Belgelerinde Kürdistan: 1918-1958, Doz Yayınları, 
İstanbul 1992.) 1919 yılındaki Paris Barış Konferansı’nda İngiliz, Fransız ve ABD 
desteği için çalışan Abdülkadir, Amerikalılar’dan gerekli desteği bulamadı. Zira 
Amerikan politikası o günün şartlarında Kürdistan pahasına bağımsız bir Erme-
nistan Devleti’nin kurulmasından yana idi. İngiltere 1920 Sevr Anlaşması’na 
Türkler’in Kürt Millî Hakları’nın tanınması şartını koydu. Kürtler, Sevr’in 62 ve 
64. maddelerine göre, kendi kendilerini yönetebileceklerini Milletler Cemiyeti’ne 
ispatlayabilirlerse Türkiye onların egemenliğini tanıyacaktı. 1923 yılında imzala-
nan Lozan Anlaşması, Sevr’i ve “Bağımsız Kürdistan” projelerini, Batı’lı devletle-
rin rafa kaldırmasına sebep oldu. O günün şartlarında Kürt Aşiretler arasında 
bir birliğin sağlanamaması, Osmanlı Türkiyesi’ndeki Kürt ahalinin devletine bağ-
lı olması, “Kürtçülük Hareketi”nin özellikle “diaspora” arasında kalması gibi se-
beplerle; Batı ve özellikle İngiltere bir “Kürt Şerif Hüseyin” bulamadı. Seyyid Ab-
dülkadir, 1919-1925 yılları arsında da Atatürk’ün liderliğindeki Türk İstiklal 
Harbi ve Cumhuriyet Türkiye’sini yıkmak için İngiltere’yle işbirliği yaptı. Bir 
Nakşibendi Şeyhi olan Şeyh Sait, Seyyid Abdülkadir’in de desteği ile 8 Şubat 
1925’de Cumhuriyet Türkiye’sine isyân etti. Diyarbakır İstiklâl Mahkemesi’nin 
vatana ihanet suçundan idam cezası verdiği Seyit Abdülkadir ve oğullarından 
Mehmet, 27 Mayıs 1925’te idam edildi. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 35 / 174