Atajanova layloxon uktamovna

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
Urganch Davlat Universiteti

ATAJANOVA LAYLOXON UKTAMOVNA

ASAB KASALLIKLARI BILAN OG`RIGAN BEMORLARDA HAYOT SIFATINING XUSUSIYATLARI
Fan tarmog’i: Psixologiyafanlari
19.00.04- Tibbiyot psixologiyasi ( Psixologiya fanlari ) ixtisosligi bo’yicha magistrlik dissertatsiyaga
A S O S N O M A
Ilmiy rahbar: dos. D.Urazbayeva

URGANCH -2021

Dissertatsiya ishi mavzusining
ASOSNOMASI
Tatqiqotchining familyasi, ismi- sharifi: Atajanova Layloxon Uktamovna
Bajarilishi rejalashtirilayotgan dissertatsiya ishi mavzusi:
Asab kasalliklari bilan og`rigan bemorlarda hayot sifatining xususiyatlari
Ixtisoslik shifri va nomi: 19.00.04 – Tibbiyotpsixologiyasi
Dissertatsiya ishi bajarilayotgan fan tarmog’i: Psixologiya
Ilmiy maslaxatchining familyasi, ismi-sharifi, ilmiy darajasi va unvoni: Urazbayeva Dilbar psixologiya fanlari nomzodi, dotsent
Dissertatsiya bajarilayotgan tashkilot: Urganch Davlat Universiteti
Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunda butun dunyo bo`yicha asab kasalliklari bilan kasallanish holatlari o`sish tendensiyaga ega. Jumladan, dunyoda har yili kuzatiladigan birlamchi insultlar soni 15 mln.dan oshadi. Bu ko`rsatkich AQSh da yiliga 750 000, Rossiyada 500 000, Ukrainada 100 000, O`zbekistonda 600gateng.[1] Dunyoda o`lim sabablari bo`yicha yurak ishemik kasalliklari birinchi, miya insulti esa ikkinchi o`rinda turadi. AQSh da miya insultidan yiliga 150 000kishi hayotdan ko`zyumadi,ya`ni o`lim ko`rsatkichi 100 000 aholiga 40 kishini tashkil etadi. G`arbiy Yevropada ham insultdan o`lim ko`rsatkichlari deyarli shunday.Rossiyada bu ko`rsatkichlari juda yuqori bo`lib,100 000 aholiga 175 kishiga teng.
Rochers tertadqiqot markazi ma`lumotlariga ko`ra, insultdan keyingi to`la tiklanish faqat 29% holatlarda kuzatiladi,71% holatlarda turli darajadagi nogironlik rivojlanadi. Insult o`tkazganlarning 32% esa depressiyadan aziyat chekadi. Depressiya birlamchi va ikkilamchi insult rivojlanishida xatarli omil hisoblanadi.O`zbekistonda insultdan o`lim ko`rsatkichlari 44,6%,nogironlik 42,2% ni tashkil etadi,10,2% bemor esa mehnat qobiliyatini saqlab qoladi.[2]
Kundalik turmushimizda turli holatlar bizni o‘rab turadi. Ba'zan asabiylik, charchoq va ortiqcha diqqat kishini holdan toydirishi mumkin. Buning surunkali davom etishi esa turli kasalliklarga olib keladi.Shunday kasalliklardan biri – asab tizimining zo‘riqishi sindromi.
Ko‘pchilik insonlar shifokorlarga va mutaxassislar qabuliga asab tizimi bilan bog‘liq muammolar sababli ham murojaat qilishadi. Bugungi kunda to‘satdan bo‘ladigan yo‘qotishlar, ijtimoiy, iqtisodiy va moliyaviy masalalar bilan bog‘liq vaziyatlar ham asab tizimi zo‘riqishiga olib keladigan dolzarb muammolardan hisoblanadi.[3]
Аsab kasalliklarining alomatlari uch darajada namoyon bo`ladi; Birinchisi – dastlabki davrda ish qobiliyatining va diqqatning pasayishi, uyqu buzilishi, xotiraning kundalik holatlarda susayishi his qilinadi.Tez charchash, jizzakilik va vegetative belgilar rivojlanishi bilan boradi, ya'ni yurak tez urib ketishi (taxikardiya), terlabketish, qo‘l-oyoqlarda titrash kabi belgilar bilan kechishi mumkin. Manashu holatga olib keluvchi faktorlar yo‘qotilmaganda yoki davo muolajalari olinmaganda, kun tartibito‘g‘ri taqsimlanmasa, yuqoridagi belgilar turg‘un holatga o‘tadi.
Ikkinchisi – qon bosimi oshishi, qon aylanishi va yurak urishining buzilish belgilari, qizarib yoki oqarib ketish, ba'zi holatlarda boshqa somatic kasalliklar fonida hushdan ketish, jizzakilik kabi belgilar turg‘un holatga o‘tadi. Bu narsa bemorning tashqi muhitda ish, o‘qish va boshqa kundalik faoliyatida o‘z ta'sirini ko‘rsata boshlaydi. Uchinchisi – faktorlar surunkali davom etishi natijasida hayotga qiziqish so‘nishi, ham jismoniy, ham aqliy faoliyatining sustligi, dastlab uyqusizlik holatlari kuzatilsa, keyin uyquchanlik, jismoniy harakatlarning kamayishi, dunyoni kulrang ranglarda ko‘rish kabi belgilar bilan kechadi.[3] Hozirgi paytda asab tizimi bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar bo‘yicha kasalliklar ko’rsatkichlari ortib borаyotganini ko`rish mumkin. Jumladan, Nevrogen qovuq sindromi, migren, neyrozaxm, kasalliklari bilan og`rish ko`p uchramoqda. Ma'lumki, kasallikni davolashdan uning oldini olish afzal. Shuning uchun asab tizimi zo‘riqishi, astinevrotik sindrom, depressiya kabi holatlarga tushmaslikning oldini olish eng muhim davo hisoblanadi. Asab tizimi kasalliklarini o’rganishning dolzarbligi kasallik asosan surunkali bo‘lishi, davolash muddati uzoq vaqt davom etishi, kasallik oqibatlarining og’irligi, shuningdek davomli meditatsiya usullari qo’llash bilan xarakterlanadi Bu esa bemorda kuchli iroda, sabir va davolash uchun kuchli mativatsiyani talab qiladi. Bunda psixologiyaning tibbiyotga aralashuvi muhim o’rin tutadi. Psixologning bu o’rinda yordami kasallikni davolash emas balki insonni, uning ruhiyatini davolashdir.
Tatqiqotimizda asab kasalligi bilan og’rigan bemorlarni psixologik tatqiq qilish va hayot sifatini baholash bir qator ijtimoiy muammolargni yechimini topishga yordam beradi

• 
  bemorlarda kasallikni psixologik tadqiq qilish bemor shaxsi va uning atrofidagilari bilan munosabatini yengillashtiradi, hamda bemorning davolanishga bo’lgan imkonyati kengayadi
  
• 
  natijada davolash samaradorligi ortadi
  
• 
  kasallik oqibatida vujudga kelishi mumkin bo’gan ruhiyat buzulishlari, salbiy ematsional reaksiyalar oldi olinadi
  
• 
  bemorda iroda, sabr, hayotga intilish va boshqa hayotiy ko’rsatkichlar barqaror bo’lishiga erishiladi