|
2. Fanning qishloq xo’jaligini rivojlantirishda tutgan o’rni va xususiyatlari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq xo’jaligi mahsulotlari va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va ulardan foydalanishning kompleks tabiati agrobiznesni shakllantirish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Agrobiznes qishloq xo’jaligi iqtisodiyotini rivojlantirishda muhim rol o’ynaydi va u quyidagi vazifalarni hal qiladi2:
- qishloq joylarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish;
- yuqori sifatli oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish;
- mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligi va uning fuqarolarining ijtimoiy farovonligini ta’minlash;
- jahon bozorlarida mahalliy ASMning o’rnini mustahkamlash.
Bundan tashqari, agrobiznes kichik, o’rta va yirik biznesga yuqori rentAbelli mahsulotlar ishlab chiqarish va raqobatbardosh ustunlikka erishishda o’z salohiyatini ro’yobga chiqarish imkonini beradi. Bu sohada faoliyat ko’rsatadigan ko’plab korxonalar raqobatbardosh bo’lishiga qaramasdan, talab darajasi doimo ma’lum darajada yuqori darajada saqlanib turadi, bu esa iste’molchilarning oziq-ovqat mahsulotidagi fiziologik ehtiyojlari bilan chegaralanadi.
Shuni ham ta’kidlash joizki, agrobiznes iqtisodiy faol aholini, birinchi navbatda, qishloq joylarda ish bilan ta’minlaydi, mulkdor tadbirkorlar qatlamini shakllantiradi, tarkibiy o’zgarishlar va tizimli ishsizlikning oldini olishga xizmat qiladi. Agrobiznesning rivojlanishi ASMga bozor o’zgarishining asosiy omili sifatida namoyon bo’ladi.
Agrobiznes quyidagi xususiyatlarga ega:
-yuqori ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga egaligi,
- raqobatning yuqori darajasi,
- davlatning muhim roli,
- qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan yuqori darajadagi xavflilik.
Oxirgisiga quyidagilar kiradi:
- qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining tabiiy iqlim sharoitiga o’ta bog’liqligi;
- qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining mavsumiyligi, mehnat, ishlab chiqarish va moliyaviy resurslardan foydalanishning alohida yondashuvlarini talab qiladi;
-ishlab chiqarishdagi biologik, ijtimoiy va ishlab chiqarish-iqtisodiy omillarning kombinasiyasi, ularni muvofiqlashtirish va qarama-qarshi yo’nalishga yo’l qo’ymaslik zarurligiga olib keladi, bu esa ishlab chiqarish samaradorligiga salbiy ta’sir ko’rsatishi, salbiy ekologik va ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarga olib kelishi mumkin;
- agrar ishlab chiqarishning asosiy vositasi-tabiiy resurs va milliy boylik sifatida foydalanish ilmiy asoslangan dehqonchilik tizimlarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak bo’lgan yer;
- qishloq xo’jaligi mahsulotlari, odatda, qisqa muddatli saqlanishi bilan tavsiflanadi;
- obyektiv sabablarga ko’ra, sanoat ishlab chiqarishi bozor munosabatlari sharoitida qishloq xo’jaligiga nisbatan monopollashtirishning yuqori darajasiga ega, shuning uchun davlat tomonidan tartibga solinmagan holda narx-navoning o’zgarishi va qishloq tovar ishlab chiqaruvchilarining iqtisodiy manfaatlarini buzish muqarrar hisoblanadi.
Dastlab ijtimoiy mehnat taqsimotining rivojlanishi, ijtimoiy mehnat unumdorligining o’sishi va ilmiy hamda texnologik taraqqiyotning tezlashishi qishloq xo’jaligi va unga aloqador tarmoqlar va iqtisodiyot tarmoqlari o’rtasida juda obyektiv iqtisodiy, tashkiliy va texnologik aloqalarning paydo bo’lishiga olib keldi. Qishloq xo’jaligi tarmoqlarining o’zaro bog’liqligi, yopiqligi va o’z-o’zini ta’minlashi buzildi va odamlar faoliyatining yagona agrosanoat iqtisodiy sohasini shakllantirish jarayoni boshlandi, bu to’g’ridan-to’g’ri qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishlarini, shuningdek, natijada sut, go’sht, kartoshka, meva, ozuqa va boshqalarni sanoat qayta ishlashga ixtisoslashgan yordamchi korxonalarni qamrab oladi.
Ishlab chiqarishning bunday kombinasiyasi qishloq xo’jaligi korxonalarining oqilona ixtisoslashuvini, qishloq xo’jaligi va sanoatni integrasiyalashuvini ta’minlaydi, bu esa, ijtimoiy mehnatni tejashga, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining mavsumiyligini bartaraf etishga, tovar mahsulotlarining yo’qotilishini kamaytirishga olib keladi.
Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va iste’mol qilish o’rtasidagi aloqalar yo’lga qo’yildi, bu esa qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirishni jadallashtirdi. Yo’llar, transport tarmoqlari, omborxonalar va omborlarni qurish xarajatlarni tejashga va qishloq xo’jaligi va sanoat ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga olib keldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
