Asosiy vazifalari

Ko’rgazmali-harakat tafakkuri. Bola tug’ilishidan tortib, to uning bog’cha yoshigacha davr amaliy faoliyatda ko’rgazmali-harakat tafakkur o’sishining asosiy davri hisoblanadi. Mazkur yoshdagi inson ana shu amaliy faoliyat jarayonida aqliy harakatlarni amalga oshirib, amaliy bilimlarni o’zlashtiradi, natijada ko’rgazmali- harakat tafakkuri o’sib boradi. Ushbu yoshdagi bolalar o’zlari o’ynayotgan narsalar, o’yinchoqlarni qo’llari bilan bevosita ushlab ko’rish orqali ular bilan tanishadilar, shuning bilan birga ularni idrok qilishga intiladilar. Idrok qilgan predmetlar va o’yinchoqlarni o’zaro solishtiradilar, qismlarga ajratadilar, analiz va sintez qiladilar, bo’laklarga ajratilganlarni yaxlit xolga keltirib birlashtiradilar. Kattalar tushuntirishiga ishonch hosil qilmasdan, ayni chog’da ularni obyektlarni sindirib yoki buzib bo’lsa ham ularning ichki tuzilishi bilan tanishish ishtiyoqi (mayli) kuchli bo’ladi. Shu boisdan amaliy xarakterdagi muammolarni hal qilishda ko’pincha

«buzib-tuzatish» yo’li bilan harakat qiladilar. Ko’rgazmali-harakat tafakkuri bog’cha yoshiga etgandan so’ng bolalarda o’z qiymatini yo’qota boshlaydi.

121. 
     rasm
     

Ushbu yoshdagi kichkintoylar bilish faoliyatida asosan ko’rgazmali obrazlarga suyanib fikr yuritadilar, mulohaza bildiradilar va hukm chiqaradilar. Shveytsariyalik psixolog Jan Piaje tajribalarida 6-7 yoshdagi bolalarga hamirdan bab-baravar qilib

yasalgan ikkita zuvalachani ko’rsatadi, shu zahotiyoq tekshiriluvchilar ularning bir- biriga teng ekanligiga ishonch hosil qiladilar, tajribaning ikkinchi bosqichida zuvalachaning bittasi non shakliga keltiriladi, bu xolatni o’z ko’zlari bilan kuzatib turgan bolalardan so’ralganda, ular zuvalacha xajmining o’zgarishiga qarab tenglik buzilgan deb javob berganlar. Ushbu xolat bog’cha yoshidagi bolalarda ko’rgazmali- obrazli tafakkur bevosita va batamom ularning idrok jarayonlariga bog’liq ekanligini ko’rsatadi. Shuning uchun ular narsa va hodisalarning, jism va predmetlarning ko’zga yaqqol tashlanib turuvchi alomatiga, xususiyatiga, tashqi belgisiga e’tibor qiladilar. Lekin ularni ichki bog’lanishlari, o’zaro munosabatlarini bildirib keladigan muhim, asosiy sifatlariga ahamiyat bermaydilar. Obyektlarni fazoda joylashgan o’rni, tashqi nomuhim belgisi ularning ko’rgazmali-obrazli tafakkurini vujudga keltiradi. Masalan, ularning nazarida odamlar bo’yining baland va pastligi ularning yoshini (ulug’ligini) belgilaydi.