Asosiy vazifalari

............................. - mavhumlashtirishning teskari jarayoni bo’lib, ayrim xususiyatlarni konkret buyumida, predmetga qo’llashdir. U hodisalarni ichki bog’lanish va munosabatlardan qat’iy nazar, bir tomonlama ta’kidlashdan iborat fikr yuritish operatsiyasidir.

............................ makoniy, xronologik belgi va mantiqiy belgisiga asosan uch turga ajratiladi. Masalan, xonadagi mebellarning bir tekis joylashtirilishi makoniy (fazoviy) tizim uchun misol bo’la oladi. Tarixiy voqealarning xronologik tartibda joylashtirilishi, kutubxonadagi kitoblarning xronologik jihatdan terib qo’yilishi voqealarni zamonga (vaqtga) qarab tizimga solish deyish mumkin. Matematika, falsafa, psixologiya va mantiqqa doir asarlarda ilmiy maqolalarning (ya’ni punkt, paragraf nazarda tutilmokda) joylashuvi mantitqiy tizimga solishning namunasi hisoblanadi.

G‘arb psixologlari tomonidan yaqinda o‘tkazilgan tadqiqotlarda miyaning hajmi odamning intellektlilik darajasiga bog‘liqligi, ya’ni “ziyoli” yoki “intelegent” odamlarda bosh miya po‘stidagi analizatorlarning uchlari juda ham zich joylashgan bo‘lib, ularda o‘tkazilgan tafakkur darajasini aniqlash kabi testlarda ma’lumotlarni tez anglab olish va uning mohiyatini tushunish boshqalarga nisbatan tezroq va samaraliroq bo‘lishi aniqlangan.¹⁷²

Amerika psixologlari miya faoliyatining javobgarlik uyg‘otishga va faraz qilingan onglilikka bog‘liq bo‘lgan turli darajalarini farqlashadi. Fikrlash faoliyati, aqliy harakatlarning buzilishi yoki yo‘qolishi quyidagi holatlarda kuzatilishini bir qancha tajriba va kuzatishlar natijasida aniqlangan:

tafakkurning etishmasligi yoki umuman mavjud emasligi, masalan aqli zaif odamlarda va hayvonlarda uchraydi.

aqliy o‘lim yoki koma holatida inson dastlabki vaqtlarda tashqi stimullarga javob bermaydi, hattoki u og‘riq stimullari bo‘lsa ham, keyinchalik, bir necha haftadan so‘ng, og‘riqqa yurak urishining tezlashishi bilan javob qaytara boshlaydi. Bundan tashqari yurak urishi uyqu va uyg‘oq holatda o‘zgaradi. Lekin, hattoki, uyg‘oq holatida ham miya faoliyati odatiy holatdan ancha sust ishlaydi.

minimal ongsizlik holati – bunda odam maqsadli elementar harakatlarni amalga oshira oladi, gaplarni tushunadi. Bu holat oylab yoki yillab davom etishi mumkin.¹⁷³
Bixeviorizmda tafakkur predmeti va reaktsiyalari orasidagi murakkab bog’liqlikni shakllanishi, masalalarini echimi bilan bog’liq amaliy ko’nikma va malakalari yuzaga kelish jarayoni sifatida namoyon bo’ladi.