Asosiy qoidalari. Egiluvchi temirbeton elementlar. Kuchlanish deformatsiyalanish

bosqich I
deb 
belgilanadi. Mazkur bosqichda betonning cho’zilish zonasi ham darzdan holi 
bo’ladi, zo’riqishlar butun kesim bo’yicha qabul qilinadi. Kuchlanishlarni 
aniqlashda elastik qarshiliklar formulasidan foydalanish mumkin. Bosqichning 
oxirida to’sinning cho’zilgan tola qatlamida kuchlanish betonning cho’zilishidagi 
mustahkamlik chegarasi R
bt
ga tenglashadi. Тemirbeton elementlarining yorilishga 
bardoshliligi shu bosqich bo’yicha hisoblanadi. 
II bosqichda 
betonning cho’zilish zonasida yoriqlar paydo bo’ladi. Yorilgan 
kesimda betondagi kuchlanish nolga teng deb olinadi. Yoriq bilan neytral o’q 
orasidagi kichkina cho’zilish zonasi hisobga olinmaydi. Siqilish zonasida 
betondagi kuchlanish siqilishdagi mustahkamlik chegarasidan kam bo’lib, 
cho’ziluvchi armaturadagi kuchlanish avval 

s
ga, bosqich oxirida esa R
s
ga 
tenglashadi. Bu bosqich konstruksiyalarni chegaraviy holatlarini ikkinchi guruhi 
bo’yicha hisoblashda asosiy bosqich sanaladi. 
III bosqich 
elementning sinishi (buzilishi) oldidagi bosqichdir. Bunda 
betonning siqilish zonasidagi kuchlanishlar epyurasi plastik deformatsiyalar 
evaziga egrilashadi. Betonning siqilish zonasidagi kuchlanish R
s
yoki 

s
ga 

---

54 
tenglashadi, cho’zilish zonasidagi yoriqlar kattalashadi, to’sin bikirligi kamayadi, 
solqillik tez o’sib borib, to’sin sinadi.
1
III bosqichda to’sinning sinishi cho’ziluvchi armaturaning soni va mexanik 
xossalariga bog’liq. Agar to’sin o’z me’yorida armaturalangan bo’lsa, sinish 
cho’zilgan armatura tomonidan boshlanadi. Bunday yemirilish 
birinchi sxema
bo’yicha yemirilish deyiladi. Armaturadagi kuchlanish oqish chegarasiga yetganda, 
armaturaning plastik deformatsiyasi va to’sinning solqiligi tez o’sib boradi, buning 
oqibatida betoning siqilish zonasida kuchlanish mustahkamlik chegarasiga yetadi 
va beton yemiriladi. Shunday qilib, temirbeton elementi sinishdan ilgari, unda 
«plastik sharnir» hosil bo’ladi, bu kesimda beton va armaturadagi kuchlanish 
chegaraviy qiymatga erishadi. Bunga asoslanib (A.F.Loleyt taklifiga ko’ra), yuk 
ko’tarish qobiliyati bo’yicha hisoblash formulalarini, statikaning muvozanat 
shartlaridan foydalanib chiqarsa bo’ladi. 
Egiluvchi elementlarda cho’ziluvchi armaturaning miqdori me’yoridan ko’p 
bo’lsa, yemirilish betonning siqilish zonasida boshlanadi, bunda cho’ziluvchi 
armaturadagi kuchlanish chegaraviy qiymatga yetib bormasligi mumkin. Bunday 
yemirilish 
ikkinchi sxema 
bo’yicha yemirilish deyiladi (9.1– rasm). Buzuvchi 
kuchlanishlar hamda chegaraviy holatlar usulining zamirida III bosqich yotadi. 
Ushbu bosqich konstruksiya elementlarni chegaraviy holatlarining I guruhi 
bo’yicha hisoblashda asosiy bosqich sanaladi.
1
Hassoun M. Nadim. Scructural concrete: theory and design/ M. Nadim Hassoun, South Dakota State University, 
Athem al-Manasser, San-Jose State University. – Sixth Edition, 2012. (555-560 betlar)

---

55