Asosiy qism i-bob. Felning leksik-grammatik xususiyatlari

MAVZU: HOZIRGI O’ZBEK ADABIY TILIDA HARAKAT FE'LLARI
REJA:
KIRISH
ASOSIY QISM
I-BOB. FELNING LEKSIK-GRAMMATIK XUSUSIYATLARI.
1.1. Fe’l so‘z turkumi haqida ma’lumot
1.2 . Fe’l so’z turkumining leksik-gramatik xususiyatlari
II BOB. FE’LLARNING SEMANTIK-STILISTIK XUSUSIYATLARI
2.1. Fe’llarning semantik gruppasi
2.2. Harakat fe’llari
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Fe'l kategoriyasining leksik-semantik va grammatik tabiati- ni yoritish o'zbek tilshunosligi sohasida 1940 yillarga qadar maktab darsliklari doirasida primitiv tusdagi ma'lumotlar bilan chegaralanar edi. ¹Bundan faqat prof. YE. D. Polivanovning ishlarigina istisno edi. ²
40-yillardan boshlab maktab darslik- larida ham siljish—ilmiilikka asoslanish, sovet tilshunosligining, shu jumladan rus tilshunosligining, sovet turkologiyasining yutuqlariga suyanish boshlandi.³
Oliy maktablar uchun darsliklar' yaratilishi⁴, ayniqsa o'zbek tilining birinchi ilmiy grammatikasining maydonga kelishi⁵ fe'l temasining ham keng ilmiy planda ishlanishi bo'ldi, bu temaga doir monografik ish- larning yaratilishiga asos bo'ldi.
Demak, fe'l kategoriyasining ishlanishiga YE. D. Polivanov, A. N. Kononov, V. V. Reshetov kabi taniqli olimlar o'zlarining katta hissalarini qo'shganlar. ⁶
Fe'l kategoriyasi ustidagi ilmiy tadqiqot ishlarining rivoj- lanishida tilshunoslardan A. M. Shcherbak, S. M. Ivanov, A. Koklyanova o'rtoqlarning, o'zbek tilshunoslaridan A. G'ulomov, A. H. Sulaymonov, A. Hojiev, J. Jo'raeva, SH. Shukurov va boshqa o'rtoqlarning hissalari katta.⁷
Turkologiyada fe'l turkumi bo'yicha juda ko'p ishlar qilingan. Uzbek tilshunosligining o'zida fe'lga xos barcha grammatyk kate- goriyalar bo'yicha, shuningdek barcha funktsional formalar bo'yicha kandidatlik dissertatsiyalari yoqlangan. Ayrim kategoriyalar bo'- yicha, hatto, birdan ortiq kandidatlik dissertatsiyalari yoqlangan. Ana shuning o'ziyoq o'zbek tilshunosligida fe'l turkumining qay darajada keng o'rganilganini yaqqol ko'rsatib turadi. Biroq shun- ga qaramay, fe'l turkumida qali to'la hal etilmagan, munozarali masalalar, mohiyati yetarli ochilmagan hodisalar anchagitsa bor. Shu vaqtga qadar fe'l turkumiga oid grammatik kategoriyalar haqida qat'iy bir fikrga kelinmaganlikning o'ziyoq fikrimizning dalili bo'la oladi.
Bu narsa amaliy hayotda, ayniqsa, o'qish-o'qy- tish ishlarida ma'lum qiyinchiliklar tug'diryapti.Fe'l turkumiga oid barcha hodisalarning mohiyatiny har tomon- lama to'la bayon etish, ularning kelib chiqish asosini va o'zyga aloqador hodisalarga munosabatini to'la ochib berish juda katta hajmni talab etadi. Bizning monografiyaga berilgan hajm imkoni fe'lga oid ayrim masalalarni (chunonchi, etimologiya masalasini) chetlab o'tishni taqozo qiladi. Monografiyada, iloji boricha,
Tor- tishuvli masalalarni hal etishga, biror formaning hali ko'pchi- likka ma'lum bo'lmagan ma'no va boshqa xuousiyatlarini to'laroq ochishga ko'proq o'rin berildi.