Асосий саволлар: Тасаввуф назариясининг шаклланиши

Нақшбандийа тариқати қуйидаги тўрт тамойил асосига қурилган: 1) шариат билан зоҳирни поклаш; 2) тариқат билан ботинни поклаш; 3) ҳақиқат билан қурби илоҳийга эришмоқ; 4) маърифат билан Аллоҳга эришмоқ. Нақшбандия тариқатининг бош шиори “Дил ба ёру даст ба кор”.

• Нақшбандийа тариқати қуйидаги тўрт тамойил асосига қурилган: 1) шариат билан зоҳирни поклаш; 2) тариқат билан ботинни поклаш; 3) ҳақиқат билан қурби илоҳийга эришмоқ; 4) маърифат билан Аллоҳга эришмоқ. Нақшбандия тариқатининг бош шиори “Дил ба ёру даст ба кор”.
• Нақшбандиянинг сулук, яъни худога яқинлашиш йўли ўн битта мақомдан иборат:
• 1. Ҳуш дар дам (ҳар нафасда ҳушёр бўлиш) – ғафлатга тушмаслик, ҳар лаҳза Аллоҳни эслаш, ҳар нафас олиш-чиқариш чоғида Аллоҳни зикр қилиш, агар ғафлатга тушса, истиғфор айтиш.

2. Назар бар қадам (қадамга назар солиш) – солик қаерда бўлишидан қатъи назар, юраётганида оёқ учига қараб юриши лозим, токи қалб кўзи ва назари бўлмағур манзараларга қарашдан халос бўлсин.

• 2. Назар бар қадам (қадамга назар солиш) – солик қаерда бўлишидан қатъи назар, юраётганида оёқ учига қараб юриши лозим, токи қалб кўзи ва назари бўлмағур манзараларга қарашдан халос бўлсин.
• 3. Сафар дар ватан (ватанда, ўз ерида туриб сафар қилиш) – соликнинг ёмон ахлоқдан яхши хулққа, башарий сифатлардан илоҳий сифатларга йўналиши. Дарвиш бир муршиди комил топгунга қадар жисмонан саёҳат қилишини билдиради.
• 4. Хилват дар анжуман (жамоат ичида туриб яккаланиш) – зоҳирда халқ билан, ботинан Ҳақ билан бирга бўлиш. «Хилватда шуҳрат бор, шуҳратда эса офат бор» дея Нақшбандийада хилватга кўп рағбат кўрсатилмайди.

5. Ёдкард (эслаш, зикр этиш) – Аллоҳни ёд этиб, бошқа нарсалардан кўнгилни узиш.

• 5. Ёдкард (эслаш, зикр этиш) – Аллоҳни ёд этиб, бошқа нарсалардан кўнгилни узиш.
• 6. "Бозгашт"- қайтиш.
• 7. "Нигоxдошт" – сақлаш.
• 8. "Ёздошт"-эслаш.
• 9. "Вуқуфи замон" - замон амри.
• 10. "Вуқуфи ададий"- тартиб амри.
• 11. "Вуқуфи калбий"-қалб амри.
• Юқоридаги нақшбандия қоидаларини мукаммал бажарган киши комил инсон даражасига эришади.
• Нақшбандийа тариқатининг энг машҳур шаҳобчалари: аҳрорийа, мазҳарийа, мужаддидийа ва холидийа.

• Тасаввуф илмида ёшларнинг тарбиясига, айниқса, ахлоқ ва одобига катта эътибор берилган. Инсон ёшликдан бошлаб яхши таълим олган бўлса, маърифатли, комил инсон бўлиб етишиши мумкин. Бунинг учун у ўз таълимини, ахлоқ ва одобини узлуксиз равишда ошириб бориши лозим.
• Тасаввуф таълимотида комил инсонни тарбиялаш учун ёши, жинси, мавқеига мос равишда, шарқона фазилатлар доирасида таълим ва тарбия берилган. Унда иймон-эътиқод, сабр-тоқат, адолат, ғайрат, ҳиммат каби фазилатлар комилликка бошловчи муҳим тамойиллар сифатида ўрин олган.