Асосий ривожланиш тенденция ва йўналишларини аниқлаб олиш муҳим аҳамият касб этади

Р
х
— экспорт нархлари индекси, 
Р
im
— импорт нархлари индекси, 
Q
x
— экспортнинг 
миқдорий ҳажми, 
Q
im
— импортнинг миқдорий ҳажми, RS — экспорт қилинаётган товарлар 
нисбий таклифи ва RD — импорт қилинаётган товарларга нисбий талаб бўлса, савдо 
шартлари графикда қуйидагича акс эттирилади. (2.3.3-расм).
Экспорт қилинаётган товарлар нисбий таклифи эгри чизиғининг жойлашуви экспорт 
товарлари жами нисбий нархи ошганда экспортнинг нисбий миқдорий ҳажми импортнинг 
нисбий миқдорий ҳажмига нисбатан ортиб кетишидан далолат беради.
 
 
 

---

30 
2.3.3.-расм. Савдо шарти. 
Импорт қилинаётган товарлар нисбий 
таклифи эгри чизиғининг жойлашуви эса 
тескари 
боғлиқликни 
кўрсатади: 
импортнинг нисбий нархи кўтарилганда, 
импорт қилинаётган товарларга нисбий 
талаб 
камаяди. 
Импорт 
қилинаётган 
товарлар нисбий таклифи эгри чизиғи ва 
экспорт қилинаётган товарлар нисбий 
таклифи эгри чизиғининг кесишиши 
натижасида A нуқтада вужудга келувчи 
нисбий нарх (
P
x
/P
im
) бу товарларнинг 
Q
x
/Q
im
нисбий 
миқдорида 
савдо 
шартларини ифодалайди. 
Савдо 
шартлари 
ҳар 
бир 
мамлакатнинг экспорти ва импорти ўзаро 
таклифи ва ўзаро талаби нисбатини ифодалайди. Улар ҳар бир мамлакатнинг экспорт ва 
импорт нархлари индекси нисбати негизида ҳисобланади ва мамлакатнинг ташқи иқтисодий 
сиёсати, жумладан ташқи савдо сиёсати учун муҳим йўналтирувчи ҳисобланади. 
ТоТ=100 
экспорт ва импорт нархларининг тенглигини билдиради. Савдо шартлари индексининг ўсиб 
бориши (
ToT>100
) мамлакат экспорти жами нархи импорт жами нархига нисбатан ортганда 
ҳар бир экспорт қилинган товар учун янада кўпроқ импорт товарлар сотиб олиш мумкин 
бўлишини кўрсатади. Аввалгидек экпорт миқдори ҳисобига кўпроқ импорт ҳажмига эга 
бўлиш имконияти мамлакат фаровонлигини оширади. Савдо шартлари индексининг камайиб 
бориши (
ToT<100
) мамлакат импорти жами нархи экспорт жами нархига нисбатан ортганда 
ҳар бир экспорт қилинган товар учун янада камроқ импорт товарлар сотиб олиш мумкин 
бўлишини кўрсатади. Аввалгидек экпорт миқдори ҳисобига камроқ импорт ҳажмига эга 
бўлиш оқибатида мамлакат фаровонлиги пасаяди.
Нисбий талаб ва таклифнинг бу нисбати ҳар қандай алоҳида олинган товар учун ҳам, 
бутун мамлакат бўйича ҳам тўғри бўлади. Нисбий талаб ва нисбий таклиф эгри чизиғидаги 
ҳар қандай силжишлар ёки иқтисодий ўсиш, ёки мамлакатлар ўртасида даромаднинг қайта 
тақсимланиши параметрларининг ўзгаришига олиб келади. Шунинг учун савдо шартларини 
иқтисодий кўрсаткич сифатида қуйидаги асосий кўринишларда бўлиши мумкин: 
• Товар ёки соф бартер савдо шартлари (