Ashyoshunosligi

ranglar sxemasi
tarkibiga uni ishlab chiqarish bosqichida yoki yuzalarni himoya- 
viy — manzarali bezatish uchun m o‘ljaUangan rangii bo‘yoqlar 
tayyorlashda ishlatiladi.
Qurilish ashyolarining yillar osha asli tabiiy rangi sezilarli 
darajada o‘zgarishi mumkin, masalan, kislorod yoki yer osti sho‘r 
suvlari ta’sirida ko‘pgina ashyolar yuzasida tuz eritmalari hosil 
bo‘ladi va o‘zining boshlang‘ich rangi va hatto, ko‘rinishining 
teksturasini o‘zgartiradi. Agarda ashyo uzoq yil mobaynida o‘zining 
boshlang‘ich rangini saqlay olsa, u holda har tomonlama ta’sir 
etuvchi zararli muhit ta’siriga chidamli hisoblanadi. Bu xususiyat 
ko‘p hollarda ishlatilgan pigmentlar va bog‘lovchi moddaiaming 
barqarorligiga bogliq. Binoni pardozlashda ishlatiladigan qurilish 
ashyolarining fakturasi muhim estetik xossalar turiga kiradi.
Faktura deganda qandaydir pardozlovchi yuzaga ishlangan 
bezak yoki ashyo yuzasining ko‘zga tashlanuvchi qismi tushuniladi. 
Faktura yuzasi estetik xossalariga kovra ikkita katta guruhga 
bolinadi: relyefli notekis va silliq. Bu guruhlaming har bin bir 
necha guruhlarga bo‘linadi. Masalan, yuza tekisligidan bo‘rtib 
chiqqan pardozlovchi bezakning balandligi o ‘zgarishi uning estetik 
xossalarini baholashda katta ahamiyatga ega. Relyefli yuzalari esa 
bezakning xarakteri va bo‘rtib chiqqan qisminhig balandhgiga ko‘ra 
bo‘laklarga bolinadi.
Devor yuzasiga ishlangan pardozbop ashyo haqiqiy silliq bolsa, 
tushgan yoruglik nurlari bir yo‘nalishda aks etadi. Shu yo‘na- 
lishda yuza kuzatuvchiga yanada yaltiroq ko‘rinadi. Notekis ashyo­
lar uchun tushayotgan yoruglikning turli yo‘nalishlar bo‘yicha
42

---

larqalgan aksi xarakterlidir. Relyefli fakturalar ikkita asosiy ko‘ri- 
nishda boMadi:
1. Tashkiliy — ular uchun relyefning bir tekis va ko‘pincha 
I'cometrik rasm mavjudligi xarakterlanadi.
2. Notekis — bunday faktura bilan bezatilgan yuza har xil 
( liiziqlardan tashkil etilgan tartibsiz tashqi rasmlarga ega.
Notekis faktura uchun misol sifatida ko‘rinuvchi tartibsiz 
joylashgan har xil rangdagi pardozbop betonni aytib o‘tish mumkin. 
Qurilish ashyolari yuzalarini fakturali qayta ishlashga misol qilib, 
labiiy toshlarning yuza qismini siJliq va relyefli qilib qayta ishlashni 
olishimiz mumkin.
Yog'och ham silliq va relyefli fakturaga ega bo‘lishi mumkin. 
Y i izasi bezakli beton pütkalarning ham turli notekis fakturali xillari 
mavjud. Shuningdek, sopol va asbosementli ashyolardan pardoz- 
hop bezakli qoplamalarni amaliyotda keng miqyosda qoMlash 
hozirda yetarli darajada emas. Binolarning fasadini loyihalashda 
pardozbop qoplama ashyolar fakturasiga alohida e’tibor berish 
kcrak.
M a’lumJd, fakturali bezak ashyolarning savat yoki yelpig‘ich~ 
simon, vertikal shtrixli, qiya shtrixli va toMqinsimon relyefli xillari 
amaliyotda qo‘llaniiib, yetarh darajada sinovdan o‘tgan.
Pardozbop ashyo o ‘zining xususiyatlarim aks ettiruvchi tabiiy 
rasmh, xarakterli yuzaga ega bo‘lishi mumkin. Pardozbop bezakli 
ashyoning yuzasida yaqqol ko‘zga ko‘rinadigan tabiiy rasmga 
«Tekstur» deyiladi. Jumladan, rasm ashyo yuzasiga nralirlar , 
bo‘yoq berish va boshqa usullardan foydalanilgan holda tushirilacj 
Rasm teksturasi oq-qora va rangli, ya’ni axromatik yoki xromatil: 
ranglardan tashkil topgan bo‘lishi mumkin. Tabiiy va ko‘p soul! 
sun’iy qurilish ashyolari yuzasida yaqqol ko‘rinuvclii alohida tabiiy 
yoxud sun’iy rasmSar boMishi mumkin. Masalan, yog‘ochning 
ko‘ndalang kesimida ko‘rinadigan halqalar yog‘ochga alohida 
chiroy beradi, tabiiylikni ifodalaydi. Rang va rasm yog‘och va 
turli jinslardagi ashyolarni farqlash imkonini beruvchi eng muhim 
pardozbop diagnostika belgilaridir. Tajribali mutaxassislar qiyin- 
chiliklarsiz o‘nlab tosh ashyolar va yog‘ochning turli jinslarini 
farqlashi mumkin.
43

---

Odatda, linoleum ishlab chiqarishda va turli ko‘p qatlamli 
bezakli ashyolarda shunday usul qo£llaniladi. Rasmni rang yorda- 
mida emas, balki turli-tuman relyefni moslashtirish yo‘li bilan 
ham amalga oshirish mumkin. Shuni aytish kerakki, rangli qurilish 
ashyolari bino va inshootlami ko'rkam va salobatli bo‘lishida juda 
muhim ahamiyat kasb etadi.
Vegner aytganidek, ekologik va estetik psixologiya kishining 
kayfiyatini, xatti-harakatini yaxshilaydi va o'zaro munosabatlarini 
o£zgartirishi raumkin.
Salobatli bino va inshootlami ko‘rganda inson qalbida paydo 
bo‘ladigan his-tuyg‘ular, albatta, ulami pardozlashda ishlatilgan 
ashyolaming ko‘rinishi va nafisligi bilan bog‘hq. Biz bulami nazarda 
tutib, amalda dizayner san’atini qanchalik to ‘g‘ri tatbiq qila olsak, 
me’morchilikdagi g‘oyaviy-badiiy ta’simi inson ongining shaklla- 
nishida ko‘rish mumkin boladi.
Pardozbop qurilish ashyolarini tanlashda va ishlatishda ulaming 
rangi, tuzilishi va fakturalarinigina emas, balki ulaming ham inson 
salomatligiga ta’siri hamda tibbiyot olimlarining fíkrining o ‘rganish 
ham kerak boMadi.
Arxitektura san’atining inson kayfiyatini yaxshilashdagi o‘rnini 
quyidagi ibora bilan ham ifodalasa bo'ladi: har xil rangdagi man- 
zarali qurilish ashyolaridan ishlangan arxitekturaviy kompo- 
zitsiyalar — qotib qolgan orombaxsh ohanglami eslatadi. Darha- 
qiqat, dizayneming yuksak mahorat bilan yaratgan arxitektura 
manzaralarini ko‘rib, go‘zal Bog‘i Eramga kirib sayr qügandek 
ruhiy oziqa olasiz, ertangi jo ‘shqin hayotga kuch to ‘playsiz.
Qurilish ashyolarining barcha xislatlaridan, albatta, ulaming 
rangi, tusi va jilo berishi (tovlanishi) asosiylari hisoblanadi. lnson- 
ning ko‘rish qobiliyati yaxshi rivojlangan, u ranglarning xilma- 
xilligini va yorug‘ligi, och-to£qligini juda yaxshi ajrata oladi hamda 
tovlanishini, jilolanishini his qila oladi