Ashyoshunosligi

3.3. Rangli pardozbop bezakli ashyolarning estetik xossalari,
inson kayfiyatiga ta’siri
Binolar qurilishi, ulaming tashqi va ichki bezaklari, interyer- 
larini shakllantiruvchi har bir arxitektor, dizayner va umuman, 
barcha quruvchilar qurulish ashyolarining estetik xususiyatlari 
tasnifini tahlil qilib tushunishlari kerak. Bunday estetik xossalarga 
pardozbop va bezakli qoplamalaming shakh, rasmi, fakturasi va 
ranglar to ‘plami kiradi. Bu parametrlaming har biri hamda ular 
orasidagi o‘zaro moslik inson ruhiyatiga ta’sir qilishi juda katta 
muhim ko‘rsatkichdir. Binoni pardozlashda rang-barang qurilish 
ashyolarni tanlashda chuqur tahlil qilish lozim ki, qurilish 
tugallangandan so‘ng, binoning ichki va tashqi ko‘rinishi chiroyli 
va estetik ko‘rinishi bilan inson ruhiyatiga ijobiy ta ’sir etmog‘i 
lozim.
Zamonaviy yog‘och ashyolari ichida, estetik va ekologik nuq- 
tayi nazardan, birinchi navbatda, tabiiy yog‘ochdan tayyorlangan 
buyumlar alohida ahamiyat kasb etadi.
Qurilish ashyolari arxitekturaviy-badiiy tasnifi bo‘yicha ikkita 
katta guruhga bo‘linadi.
39

---

Birinchi guruhga pardozbop qurilish ashyosining inson 
kayfiyatiga ta’siri va estetikligini bevosita yorituvchi xususiyatlar, 
ya’ni uning rasxni, fakturasi va rangi kiradi.
Ikkinchi guruhga, qurilish yoki pardozlash ishlarida ishlati- 
ladigan rang-barang bezakh qurilish ashyolarining o‘zaro estetik 
mosligini ifodalovchi holatlar kiradi. Shuningdek, ashyolarning 
asosiy sifatlari qo‘llanilayotgan atrof-rrmhit bilan mosligi ham 
e’tiborga olinadi.
Ashyolarning har bir estetik xususiyati — fizik, psixologik va 
fiziologik nuqtayi nazardan ko‘rib chiqiladi. Fizik xarakteristikalami 
oddiy geornetrik oMchovlar asosida yoki spektrofotometrlar, 
fotometrlar kabi maxsus uskunalar yordamida miqdoriy qurilishda 
ifodalash mumkin.
Fiziologik xususiyatlami ham kolometriya usulidan foydalanib, 
miqdoriy baholash mumkin. Psixologik sifatlarga to ‘xtalsak, 
odamlarning bino rangi yoki shakliga bo‘lgan munosabati indivi­
dual (o‘ziga xos)dir, bunday xususiyatlar miqdoriy baholashga 
bo‘ysunmaydi.
Bezakli pardozbop qurilish ashyolarining shakli, katta-kichik- 
ligiga ko‘ra xususiyatlar! bosh funksional ko‘rsatkichlardan biri 
bo‘libgina qolmasdan, balki estetik tasnifming muhim omillaridan 
hamdir. Qadimdan quruvchi va arxitektorlar, qurilish ashyolari 
o‘zaro bir xil tartibda va mazmun beruvchi shaklga ega bo'iishi 
haqida fikr yuritganlar. Masalan, tabiiy toshlardan binoning 
sokohni terish katta qo‘pol qayta ishlangan bloklardan qurilgan 
bo‘lsa, devorning yuqori qismi esa kichikroq olcham da ishlangan 
silliq toshlardan terilganligiga e’tiroz bolm aydi. Bu usulga ko‘ra, 
devor yengil va estetik xossaga ega bo‘lgan, inson kayfiyatiga ijobiy 
ta ’sir ko‘rsatadigan pardozbop ashyolardan ishlangan.
Shakl estetikasi tushunchasiga ashyolarning geornetrik shakli 
ham, albatta, kiradi. Hajmiy shakldagi pardozbop qurilish ashyolari 
parallelepiped, kub, silindr va boshqa shakllarda bo‘lishi mumkin. 
Shuningdek, yassi, yupqa shakldagi ashyolar ko‘pburchak, kvadrat 
yoxud to‘rtbutehak shaklda ham bolishi mumkin.
Quruvchi, arxitektor va texnologlar g‘ishtning pardozbop 
shaklini va uning oMchamlarini yaratishda pardozbop qurilish
40

---

i .1 tyolaritiing o‘zaro rasmi va shaklining mosligiga ham e’tibor 
I »e t j'.anlar. Faqatgina qurilish ashyolarining shakligina emas, balki