Ashyoshunosligi

♦ Oq va rangli portlandsementlar
Oq portlandsement
— klinkerini ishlab chiqarish uchun xom- 
ashyo sifatida tarkibida oq rangni xiralashtiruvchi temir oksidi 
bo‘lmagan oppoq ohaktosh yoki bo‘r va kaolinlar (ko‘pincha kaolin 
sanoati chiqindilaridan foydalaniladi) ishlatiladi. H o i usulda 
tayyorlangan shlamni pishirish harorati 1350°C dan oslvmaydi. 
Hosil bo‘lgan klinkemi tuyayotganda 15% gacha gidravlik yoki 
10% gacha inert qo‘shilmalar qo‘shiiadi. Qotish muddatlarmi 
keragicha o‘zgartirib turish uchun klinkerni tuyish jarayonida 
ko‘pi bilan 3% gips qo‘shish mumkin.
Shunday qilib, oq rangli portlandsement ishlab chiqarishdagi 
asosiy vazifa, tarkibida temir oksidi bo‘lmagan yoki oz miqdorda 
bo‘lgan xomashyoni ishlatishdan iboratdir. Bunday khnkerda C4AF 
ham deyarli bolmaydi.
Xomashyoni kuydirishda ishlatiladigan yoqilg‘i kulsiz suyuq 
va gazsimon bo‘lishi kerak. Xomashyo aralashmasi va oq sement 
klinkeri maxsus qattiq, kam yeyiladigan p o la t yoki chinni bilan 
qoplangan shar tegirmonlarda tuyiladi.
Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi bo‘yicha oq portland­
sement 250, 300 va 400 markalarda ishlab chiqariladi. Klinkerda 
ancha miqdorda C3S va C3A1 bo‘lgani uchun oq sement tez qotadi,
Rangli portlansement —
portlandsement klinkeri va gidravlik 
qo‘shilmani tuyish jarayonida kerakli rangdagi sement olish uchun 
mineral pigment qo'shib tuyilgan gidravlik boglovchi.
Klinker va pigmentni alohida-alohida tuysa ham boladi. So‘ng- 
ra ular yaxshilab aralashtiriladi. Biroq, bunday rangli sement birga 
tuyib ishlangan sementdan sifatsizroq boladi. Birga tuyilganda 
aralashma bir xil tarkibda boladi.
Pigmentlar ishqor, havo va yorug‘ ta’siriga chidamli bolishi 
lozim. Jumladan, oxra pigmenti (sariq), xrom oksidi (yashil), 
m o‘miyo (qizil), temir surigi (jigarrang), qorakuya pigmeniari 
(qora rang) ana shunday xossalarga ega. Sementning qanchalik 
to £q-och bo‘yoqda bolishiga qarab, pigmentni 20—25% gacha 
qo‘shish mumkin.
Oq va rangli portlandsement xossalari 
11.9-jadvalda
yori- 
tilgan.
253

---

Oq va rangli portlandsementlar tashqi va ichki me’morchilik — 
bezash, haykaltaroshlik, bo‘yash ishlarida, yig‘ma beton buyumlar 
ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Bunday sementlardan foydalanganda qoplamaning tannarxi 
shu maqsadda ishlatiladigan boshqa ashyolar (sopol va tosh) 
tannarxiga qaraganda kamayadi. Biroq, chidamliligi jihatidan ba’zan 
sopol va tosh qoplamalardek bo‘la olmaydi. Sement og‘irligining
0,1-0,15% miqdorida namlanmaydigan (gidrofob) qo£shilmalari 
ishlatilsa, birmuncha ko‘pga chidaydigan bo‘ladi.