Ashyoshunosligi

4.1-jadvalda
yoritilgan. 
Asfalt-beton qorishmasini tayyorlashda mineral toMdirgichlar aw al 
qizdiriladi keyin bog‘lovchi sifatida bitum qo'shiladi. Issiq to ld ir- 
giehlar bilan qorishtirilgan bitum ularning yuzasida bitum pardasini 
hosil qiladi va tez sur’atda oksidlash reaksiyasi boshlanadi va 
mineral to ‘ldirgich yuzasidagi bitum qoplama sifati yaxshilanadi. 
Mayda va yirik to ‘ldirgichlarga qo‘yiladigan talablar 0 ‘zbekiston 
Respublikasi davlat standartlarida ko‘rsatilgan ( 0 ‘zRST 730-96).
4.1-jadval
Asfalt-betoM uchun ishlatiladigan qumga
qo‘yi!adigan talablar
Qumning tad
0,63 mm li teshikfi
Yiriklik moduli
Yirik
>50
>2,5
0 ‘rta. yiriklikdagi
30-50
2,5 -2 ,0
Mayda
10-30
2,0-1,5
Juda mayda
<10
1,5-1,0
Chaqiqtosh.
Rangli asfalt-beton uchun yirik toldirgich sifatida 
mustahkam, zararli mu hit va sovuqqa chidamli, vulqondan otilib 
chiqqan rangli metamorfva cho‘kindi tog‘ jinslari ishlatiladi. Rangii 
chaqiqtoshning mayda yirikligiga qarab yirik toldirgichlar M60 
dan M300 gacha bo'lgan markalarga ega. Tog£ jinsidan olingan 
chaqiqtoshni maxsus uskunada sinalganda yuzasining silliqlanishi 
25—33% bo‘lishi mumkin. Chaqiqtosh yuzasi rangi notekis, undagi 
ignasimon va yapaloq donalar miqdori 13-26% dan oshmasligi
60

---

kcrak. Sovuqqa chidamliligi esa muzlatib va eritganda 50 siMdan 
karri bolmasligi lozim. Chaqilgan to ‘ldirgich tarkibida yirik tosh 
qismi 80% dan kam bolmasligi kerak.
0 ‘zbekiston Respublikasi davlat standartlarida asfalt-beton 
uchun yirik to ‘ldirgich sifatida shag'al va shag‘al-qum aralashmasi 
ishiatilishi mumkin. Shag‘al asosida tayyorlangan asfalt-betonning 
inustahkamligi va chidamliligi chaqiqtoshga nisbatan past bo‘ladi.
Oddiy va rangli qum yirikligi 0,14—5 mm bo‘1gan har xil tog‘ 
jinslar donalarining aralashmasi tarkibiga ko‘ra kvarsh, dala shpatli, 
ohaktoshli va boshqa qumlar bo'ladi. Qumning tozaligi undagi 
chang va loy miqdori bilan o‘lchanadi (3% dan ko‘p bo‘lmasligi 
kcrak). Tog‘ jinsining mustahkamligiga qarab qum ikki xil markada 
ishlab chiqariladi, ya’ni 800 va 400.
Asfalt-beton tuzilishini ta’minlovchi asosiy qo‘shilma sirti faol- 
lashtirilgan mineral kukunidir. Uning qanday tog‘ jinsidan olin- 
ganligi bitumning xossasiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Asfalt-betonning 
mikrotuzilishi undagi mineral kukunining miqdori bilan bog‘liqligi,
4.2-rasmda
berilgan.
Rasmdagi egri chiziqqa ko‘ra,
I -orahqdagi ko‘rsatkichga qaragan- 
da mineral kukuni miqdori qan- 
chalik katta bo‘lsa, asfalt-betonning 
inustahkamligi bir tekisda osha- 
veradi. Ammo, 2-oraliqda mineral 
kukuni 85% ga yetganda asfalt- 
beton tarkibini hisoblashda kukun 
donalarining yirikligi 0,071 mm ga 
teng qilib olinadi va uning mineral 
k u k u n d ag i m iq d o ri 70% d an
(og‘ir!igiga ko£ra) kam bolmasligi 
kerak. H ar bir toldirgich ohaktosh 
mineral dona (yirikligi 0,07—15 
mm) vuzasini qoplagan bitu m
pardaning qalinligi: agar ohaktosh 
bo‘lsa, yirikligiga ko‘ra 0,26 dan 
oshmasligi kerak.