Ashyoshunosligi

10. l- ja d v a l
Shisha ishlab chiqarish uchun xomashyolar
Ashyolar
Nomi
Asosiy xomashyolar
Kremniyli shisha, 
S i0 2 55-80%
Kvars qumi, maydalangan qum, kvarsit
Giltuproqli shisha, 
A120 3 2-25%
Texnikaluminiy oksidi, aluminiy gidrooksidi 
A120 3-3H20 , dala shpati, kaolin, granit, 
vulqon kuli
Tuproq-ishqorii 
CaO, MgO 5-25%
Ohaktosh, bo‘r, marmar, dolomit, magnezit
Ishqorli, N a20 , K^O 15% 
gacha
Soda, potash, ishqoriy metallar sulfati
Qo‘shimcha xomashyolar
Shishaga maxsus xossa 
beruvchi modifikatorlar
Fosfor, titan, bariy, qo‘rg‘oshin oksidlari
Oksidlovchilar
Nitrat, marganes oksidi
Qayta tiklovchilar
Qalay oksidi, qipiq, ko‘mir, koks
Shishaning shakllanishini 
tezlashtimvchilar
Ftor birikmalari, bariy oksidi, ammoniy 
tuzlari
Rang beravchilar
Marganes, kobalt, xrom, nikel, mis, ternir 
birikmalari
Xiralashtiruvchilar
Ftor, fosfor, qo‘rg‘oshin, sirkoniy birikmalari
Yaltiratuvchilar
Selitra, natriy sulfati, osh tuzi, ftor tuzi
Krista! izatorlar
M etallar (oltin, kumush, platina, mis) 
oksidlar (xrom, fosfor, sirkoniy, titan, 
qo‘rg‘oshin), ftoridlar (Na3AlF6, Na2SiF6), 
ternir, marganes, mis sulfidlari
203

---

Shisha va shisha buyumlarni tayyorlash texnologiyasi.
Shisha 
ishlab chiqarishning asosiy texnologik bosqichlari quyidagilardan 
iborat:
— xomashyolar quritiladi, tuyiladi va aralashtirilgan unsimon 
tarkibiy qismlar (shixta) olinadi;
— shisha qorishmasini tayyorlashda, tarkibidagi moddalar 
îniqdori me’yorlashtiriladi;
— maxsus xumdonlarda shisha eritiladi;
— yumshagan shisha bo‘tqasini maxsus qozonlarda 1500°C 
gacha eritiladi va qoliplanadi;
— qo‘shimcha texnologik jarayonlar: pardoz berish, silliqlash, 
chiniqtirish.
Shisha bo‘tqasining tiniq bo‘lishi va uni bir jinsli (gomogenlash) 
holatga keltirish maqsadida harorat 1600°C gacha ko‘tariladi. 
Shisha bo'tqasi biroz suyuqlashadi undagi havo pufakchalari chiqib, 
bir jinsli tiniq holatga o‘tadi va toblanadi.
Shisha bo‘tqasini qoliplash besh 
xil usulda olib boriladi: so‘rish, 
quyish, chig'irlash (prokat), zichlash 
va puflash. Oyna taxtalarini qolip- 
lashda shisha eritmasi ustida suzib 
yuradigan qayiqsimon uskuna shisha 
bo‘tqasini lenta singari tik 
(10.1-
rasm)
holatda so‘radi va kerakli 
o‘lchamlarda kesiladi.
Zamonaviy usulga ko‘ra, shisha 
eritma suyuq qalayning tekis yuzasiga 
quyiladi kevin chigVirlanadi (pro- 
katka) (10.2-rasm) va kerakli qalin- 
likda shisha taxta(list)lari kesib par- 
dozlanadi. Bu usulning afzalligi shun- 
daki, bunda shisha bo‘tqasini qolip-
10.1-rasm.
Qayiqsimoa so'rish uskunasida shisha ishlab chiqarish:
/ — 
shishani kerakli o ‘Ichamlarda kesish; 2 — shisha bo ‘laklarini kesish;
3 — shishani kerakli qalinlikkacha o ‘qlog‘lar bilan ezish; 4
— 
shisha massasini
so'ruvchi uskuna; 5 — sovitish; 6
— 
shishani ezish;
7 — 
shisha massasi.
204

---

la,sli jarayoni suyuq qalay eritmasi ustida olib boriladi. Qalay
* * 
1 1
1
1
nasi yuzasida qoliplangan shisha taxtaning sirti tekis boladi, 
uni qaytadan siHiqlash kerak bo‘lmaydi 
(10.2-rasm).
Oddiy shishalarga qaraganda 4—8 barobar yuqori mustahkam 
shisha buyumni oiish kerak bo‘Isa, shisha bo‘tqasi yuqori haroratda 
(|i/,dirilib, jadal sur’at da sovitiiadi. Qurilish shishasini ishlab 
< liiqarishda asosiy xomashyo sifatida tarkibida temir oksilari kam 
boMgan kvars qumi, soda yold natriy sulfat, potash, ohaktosh 
yoki bo‘r ishlatiladi. Eritish oldidan xomashyoga 15—20% shisha 
kukuni qo‘shiladi.
10.2-rasm.
SSiistsa massani suyiiq qalay eritmasida qolipiash.
I — shisha massani so ‘rish; 2 — shiber; 3
— 
shisha massa; 4
— 
navo;
5 — basseyn; 6 — qalay; 7 — sovitish; 8
— 
o ‘qlog‘; 9
—