Ashyoshunosligi

9.7. Devorbop sopol ashyolaming turlari
Sopol ashyolaming ichki tuzilishi chuqur o£rganilsa, u ha~ 
qiqatanam kompozit ashyo ekanligini ko£ramiz. Ma’lumki, sopol 
ashyolarni pishirish jarayonida oson eruvchan mine rallar erib, 
qiyin eriydiganlarini o£zaro bog£laydi, yoriq, g£ovaklami to£lg£azadi 
va buyum hajmi bo£ylab uzluksiz qotgan eritma, ya’ni kompozit 
ashyolarga xos matrisa hosil ho£ladi. G'ovaklardagi eritma sovi- 
ganda kristall holatga aylanadi va natijada g£isht yuzasining 
mikrotuzilishi shishasimon ko£rinishda bo£ladi, sopol mustah- 
kamligi va chidamliligi oshadi.
Sopol ashyolaming ishlatiladigan holatidagi zicliligi 2000—2300 
kg/m3 ga tengdir. Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 0,05 dan 
1000 MPa gacha o£zgaradi. Sopol ashyolar g£ovakligiga ko‘ra suv 
shimuvchanligi 0 dan 70% gacha bo£lishi mumkin. Muzlashga 
chidamliligi ko£ra, sopol ashyolar 15; 25; 35; 50; 75 va 100 sikl 
markalarga bo£linadi.
188

---

Devorbop sopol buyumlarga — oddiy sopol g‘isht, samarali 
sopol ashyolar (bo‘sh!iqli g‘isht, g£ovak bo‘shliqli, yirik bo‘shJiqli 
tosh, blok va plitkalar, shuningdek, g£isht va sopol toshlardan 
ishlangan katta o'ichamli bloklar va panellar kiradi.
Yevropo davlatlarida g‘isht fizik va mexanik xossalariga ko‘ra
4 sinfga bo‘linadi. Birinchi sinfdagi g‘ishtlarda uni ternir bolg'acha 
bilan urganda jarangli ovoz chiqishi, tiniq rangli, tekis bo‘lishi 
kerak, shuningdek, hech qaday darzlar, ohak donalari, 24 soatdagi 
suv shim uvchanligi 12—15% dan oshmasligi, siqilishdagi 
mustahkamligi esa 100 kg/sm2 dan kam bo‘lmasligi kerak, 
ikkinchisida esa 3—4 tadan ko‘p chiziqsimon mayda darzlar, 16— 
20% dan ko‘p suv shimuvchanlik boMishi lozim, siqilishdagi 
mustahkamligi esa 70 kg/sm2 dan kam bo'lmasMgi kerak. To‘rtinchi 
sinfdagi g‘ishtning suv shimuvchanligi 25% dan ko‘p bo‘lmasligi 
kerak, amrno uni islilatsa boladi. To‘rtinchi sinfdagi g‘ishtlarui 
qurilishda ishlatishga tavsiya etilmaydi.