Ashyoshunosligi

isMangan mashina moiori va
ehtiyot qisuilar
183

---

tuzilishi va rangi ham o‘zgaradi. Tuproq zarrachalarining diametri
0,005 mm dan kam bolganda loy plastik (mayin) boladi. Sunday 
loyning plastiklik ko‘rsatgichi 25% dan katta, suv shimuvchanligi 
28% dan ko‘p va havoyi kirishishi 10—15% dan oshmaydi. 
Qoniqarli plastik loyda tuproq zarrachalari 30—60% gacha bo‘ladi. 
Plastikligi 15—25%, suv shimuvchanligi 20—28%, havoyi kirishishi 
esa 7—10% ga teng.
Kam plastik loylar tarkibini 5—30% gacha tuproq zarrachalari 
tashkil etadi. Suv shimuvchanligi 20% gacha, plastikligi 7-15% 
va havoyi kirishishi 5—7% ga teng. Plastikligi past loyni qayta 
ishlab bo‘lmaydi, undan faqatgina nim quruq loyni yuqori bosimda 
zichlab sopol buyumlar olish mum kin.
Loylar 
o‘tga chidamli 
(erish harorati 1580°C dan yuqori), 
qiyin eruvchan 
(erish harorati 1580—1350°C) va 
oson eruvchar»
(erish harorati 1350°C dan past) ioylarga bolinadi.
9.2. SMrali loyda® ishiangan pardozbop 
sopol
Agar loy tarkibida tuproq zarrachalari 60% dan ko‘p boMsa 
«shirali loy» deyiladi. Ammo uning kirishishi katta boMadi. Loyda 
tuproq zarrachalari 10—15% boisa, bunday loyni «shirasiz loy» 
deyiladi. Buning uchun unga bentonit tuprog‘i qo‘shiladi.
Chinni va fayans (xomashyo — chang aralashgan tuproq) 
qorishmasini tayyorlashda tarkibida, asosan, kaolinit minerali 
bo‘lgan tog‘ jinsi — kaolin ishlatiladi.
Sopol buyumlami jozibali pardozbop qilish uchun ulaming 
yuzasiga glazur (nemischa so£z bo‘lib, «shisha» demakdir) surtiladi. 
Sopol buyumga qalinligi 0,15—0,3 mm qilib surtilgan glazur erish 
haroratigacha (1100—1300°C) qizdiriladi. Glazurning erish harorati 
pardozbop sopolning erish haroratidan kichik bo‘lishi kerak. Agar 
glazur oson eruvchan bo£lsa, u holda 900-1100°C gacha qizdi­
riladi. Erigan glazur sopol buyum yuzasida 0,13-0,28 mm li 
shishasimon sirga aylanadi.
Loyni tayyorlash.
Qazilma kondan keltirilgan tuproq begun 
va vales deb ataluvchi maxsus mashinalarda maydalanadi va bir 
vaqtda uning tagidagi g‘alvirdan o‘tkaziladi.
184

---

Sopol buyumlarni ishlab chiqarish texnologiyasi uch usulga 
boMinadi: