Aruzda fonetik hodisalar

Ёз фасли, ёр васли, дўстларнинг суҳбати,
Шеър баҳси, ишқ дарди, боданинг кайфияти
байтидаги ёз, ёр, дўст, шеър, ишқ сўзлари таркибидаги “о”, “ў”, “и”, “э” унлилари(ни) анча чўзиқ талаффуз қилинади. Булар тақтеъ чоғида, шунингдек, шеър чизмасида икки ҳижо, яъни бир чўзиқ ва бир қисқа ҳижо ҳисобига ўтади.
Истиҳлоф – аруз атамаларидан бири бўлиб, жонли тилда қисқа талаффуз қилинувчи баъзи унлиларни шеърни ўқиш чоғида чўзиқ унли сифатида талаффуз қилишни ифодалайди.
Қаро зулфинг фироқида паришон рўзгорим бор,
Юзунгнинг иштиёқида не сабру не қарорим бор
Тағйир – “ўзгартириш” маъносини ифодаловчи аруз атамаси бўлиб, айрим сўзларни вазнга мувофиқлаштириш учун уларнинг таркибидаги айрим товушлар, ҳарфлар ўрнини алмаштириш усулини ифодалайди.

1. 
   Айрим сўзларнинг биринчи ҳижолардаги ҳарфлар ўрни алмаштирилади. Чунончи:
   

Банда ғам ичра хастаман, зулфунг бикин шикастаман,
Ишкастаю ҳам бастаман, бу қулни, кел, озод қил!
(Комил Хоразмий)

1. 
   Айрим сўзларнинг иккинчи ҳижоларидаги товушлар, ҳарфлар ўрни алмаштирилади. Масалан:
   

Латофатда юзунг ҳам гул эмиш, ҳам гулситон эрмиш,
Ҳаловатда лабинг ҳам жону ҳам оромижон эрмиш.
(Навоий)

1. 
   Баъзан Атоий, Навоий тахаллусларини вазнда мувофиқлаштириш учун бу сўзлар охиридаги икки ҳарф ўрни алмаштирилиб, Атойи, Навойи тарзида ёзилади.
   

Атойи кўзларига ёр хоки роҳинг эрур,
Ки кўзга лойиқ эмас тўтиёдин ўзга мусоҳиб.
Етмасму бир Атойига, эй ҳусн ила ғани,
Кўз учидин назарки, жамолинг закотидир.
Дайрда кўр Навойини, муғбачалар ғамидаким,
- VV -/ V – V- / - VV -/ V – V-/
Эгнида чо/к хирқаву илгида бир аёғ эрур.

1. 
   Шеъриятда кенг қўлланувчи айрим сўзлар вазн тақозоси билан турлича тарзда ўзлаштирилиб ўқилиши мумкин:
   

а) жамъ, шамъ, навъ, нафъ каби арабча айн ҳарфи билан тугалланувчи сўзлар шеърдаги ўрнига қараб бир чўзиқ ҳижо ёки бир чўзиқ, бир қисқа ҳижо тарзида қўлланилиши мумкин.