|
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.
1.
Маҳмудхўжа Беҳбудий. Танланган асар
лар. -Тошкент: «Маънавият», 2009.
2.
Ўзбекистон Республикаси Президенти
нинг «Чет тилларни ўрганиш тизимини янада
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғриси
да»ги ПҚ-1875-сонли қарори. 2012 йил, 10 де
кабрь // http.lex.uz.
3.
Stepanova M.D., Cernyseva I.I. Lexikologie
der deutschen Gegenwartssprache. Moskau, 2003.
ФАОЛ ФУҚАРОЛИК ПОЗИЦИЯСИГА ЭГА
ЁШ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА КАСБИЙ
РАҚОБАТБАРДОШЛИКНИ ОШИРИШ
ОМИЛЛАРИ (ФУНКЦИОНАЛ ЁНДАШУВ)
Нилуфар НАЗАРОВА,
Республика маънавият ва
маърифат маркази мустақил изланувчиси
Бугунги тараққиёт тенденцияси ёшлар тур
муш тарзига турли даражада таъсир этиш билан
бирга уларнинг касбий сифат ва рақобатбордо
шлик даражасига ҳам ўз таъсирини ўтказмоқда.
Айниқса, ёш мутахассис кадрларда рақобатбар
дошлик сифатларни шакллантиришга таъсир
этувчи ижтимоий омилларни ўрганиш долзарб
саналади. Негаки, тараққиёт динамикаси шуни
кўрсатмоқдаки, жамият ҳаётида рўй берувчи
турли вазият ва ҳолатлар, ижтимоий ҳаётга ўз
таъсирини ўтказиши билан бир қаторда ёш му
тахассисларнинг касбий рақобатбардошлиги
га ҳам у ёки бу даражада таъсир ўтказмоқда.
Масалан, коронавирус инфекцияси муносабати
билан эълон қилинган пандемия шароити айрим
ёш мутахассисларнинг касбий фаолиятга пози
тив, айримларига эса негатив таъсир кўрсатган
лигининг гувоҳи бўлмоқдамиз. Жамиятда айрим
ёш мутахассис касб эгалари нисбатан кескин
талаб ошиб кетган бўлса, айрим ёш мутахассис
кадрлар ишсизлик муаммосига дучор бўлди. Ху
сусан, пандемия муносабати билан тиббиёт, ах
232
233
борот технологиялари, фармацевтика ва ижти
моий хизмат кўрсатиш каби соҳаларда фаолият
олиб бораётган ёш мутахассисларга нисбатан
эҳтиёж ва талаб кучайиб кетган бўлса, туризм,
ишлаб чиқариш ва бизнеснинг айрим соҳала
рида фаолият олиб бораётган ёш мутахассисла
рида ишсизлик ва даромаднинг пасайиши каби
ҳолатларга тушиб қолишига сабаб бўлди. Бу
даврида аҳоли ва тадбиркорлик субъектлари
ни қўллаб-қувватлаш бўйича, аҳолининг турли
гуруҳларини, шу жумладан ёшларни ижтимоий
қўллаб-қувватлашни кенгайтириш, иқтисодиёт
тармоқларининг барқарор фаолият юритиши
ни таъминлаш бўйича бир қатор чора-тадбир
лар амалга оширилди[1, 2, 3]. Бу борада Ўзбе
кистонда Президент Ш.Мирзиёев томонидан
илгари сурилган: «Ҳеч ким ҳеч қачон унутмас
лиги керак: қанчалик қийин бўлмасин, қанча
маблағ ва имконият талаб этилмасин, Ўзбеки
стоннинг биронта фуқароси ўз ҳолига ташлаб
қўйилмайди»[4] – деган гуманистик ғоя асосида
чора-тадбирлар амалга оширилиб келинмоқда.
Пандемия шароити техник тараққиёт тезли
гини янада кучайтирди. Барча соҳаларда янги
шароитга мослашиш ва креативлик, рақобатбар
дошлик, новаторлик, соҳаларни модернизация
қилиш, соҳа ривожи учун инновацион ёндашув
талабини кучайтирди. Натижада масалага функ
ционал ёндашган ҳолда касбий қадриятларни
асраш, уларни ривожлантириш, меҳнат бозори
даги талаб ва таклифдан келиб чиққан ҳолда ка
дрларни тайёрлаш тизимини такомиллаштириш,
уларни ижтимоий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш
учун тегишли чора-тадбирларни амалга ошириш
каби вазифаларнинг амалий аҳамиятини кучай
тирди. Айниқса, илм-фан ривожи ва таълим
соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотларнинг
пировард мақсади ҳам ёш мутахассис кадрларда
рақобатбардошлик сифатиларини шаклланти
риш масалаларига қаратилганлиги билан муҳим
саналади. Жумладан, Ўзбекистонда жорий йил
нинг 23 сентябрида қабул қилинган N ЎРҚ-637-
сонли «Ўзбекистон Республикасининг «Таълим
тўғрисида»ги Қонунини айнан жамият ҳаётида
ги ўзгариш ва эҳтиёжлардан келиб чиққан ҳол
да таълим тизими, турлари ва шаклларига бир
қатор ўзгаришлар киритилди.
Масалан, ушбу қонуннинг 15-моддаси
да «Таълим олиш шакллари қуйидагилардан
иборатлиги кўрсатилган: – ишлаб чиқариш
дан ажралган ҳолда таълим олиш (кундузги);
-ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда таълим
олиш (сиртқи, кечки, масофавий); -дуал таълим;
-оилада таълим олиш ва мустақил таълим олиш;
-катта ёшдагиларни ўқитиш ва уларга таълим
бериш; -инклюзив таълим; -экстернат тартиби
даги таълим; -мудофаа, хавфсизлик ва ҳуқуқ
ни муҳофаза қилиш фаолияти соҳасида кадрлар
тайёрлаш»[5].
Манбаларда, ёш мутахассислар концептига
қуйидагича муносабат билдирилган – бу таълим
муассасалари битирувчилари, биринчи марта
иш излаётганлар, тегишли соҳа бўйича маълу
мотга ва ихтисосликка эга бўлган ва эга бўл
маган ёшлар киради. Улар анъанавий равишда
хавф остида, чунки улар меҳнат бозорининг
234
235
энг муаммоли иштирокчилари қаторига киради.
Тадқиқотчи Е.А.Полищук ёш мутахассисларнинг
рақобатбардошлигининг асосий параметрлари
сифатида қуйидагиларни кўрсатиб ўтган:
– олинган касбий таълим даражаси ва сифа
тини, унинг иқтисодиёт эҳтиёжларига мослиги
ни, касбий маҳоратини, тўпланган интеллектуал
салоҳиятини, меҳнатга ижодий муносабатини
қамраб оладиган таълим ва касбий даражаси,
интеллектуал ва ижодий салоҳияти;
– ходимнинг касбий ҳаракатчанлиги, унинг
янги касбий билимларни эгаллашга, малакаси
ни оширишга, янада жозибали меҳнат бозорини
излашга, шунингдек, миллий ва халқаро меҳнат
бозорлари доирасидаги қобилиятига ва тайёр
лигига;
– саломатлик даражаси, меҳнатнинг замона
вий ритми ва интенсивлигига қарши туриш қо
билияти, жисмоний ва руҳий жиҳатдан меҳнат
шароитидаги тез ўзгаришга мослашиш қобили
яти;
– фаоллик, ташаббускорлик, масъулият, ҳам
корликка тайёрлик, жамоада ишлаш ва шунга
ўхшаш нарсалар каби ижтимоий ва ақлий хусу
сиятлар [6; 10-11-б.].
Шундай қилиб, юқорида айтилганларни
умумлаштириб, шуни айтишимиз мумкинки, ёш
мутахассиснинг рақобатбардошлиги:
– касбий маҳоратга асосланган касбий фао
лият маданияти;
– ўзаро ҳамкорлик маданияти (ҳамкорлик);
– ўзини тутиш маданияти, яъни юқори
ахлоқий ва ахлоқий меъёрлар.
Шунга асосланиб, корхона ташқи муҳит томо
нидан белгилаб қўйилган ўзгаришларга мосла
шишга ёрдам берадиган ва шу билан ташкилий
барқарорлик ҳолатини яратадиган, шу билан
бирга ривожланиш учун компанияда қулай
муҳитни сақлаб турадиган хатти-ҳаракатлар ва
ўзгаришларни яъни ҳам жамоавий, ҳам шахсий
мақсадларга эришиш учун ижодкорлик, ҳам
корлик, ўзаро ёрдам, ривожланиш ва ўзини ри
вожлантириш бўйича ёш мутахассислар идрок
этиш кабиларни шакллантириши керак. Му
тахассисларнинг таҳлилий натижаларига кўра,
қайси йўналишдаги жамоа ва ташкилот риво
жланиши бўлмасин тўғри танланган ташкилий
маданиятга боғлиқ деган хулосага олиб келади.
Бинобарин, ёш мутахассисларнинг рақобат
бардошлиги нафақат мамлакат учун иқтисодий
ўсишнинг қудратли воситаси, балки унинг маъ
навий ҳаётини яхшилаш, ёш авлоднинг ўзлари
нинг муносиб иш келажагига, ўзларини ижодкор,
мазмунли иш сифатида англаб етиш имконият
ларига эга бўлган ишончини мустаҳкамлаш учун
бир хил даражада муҳим восита ҳисобланади.
Бунда шубҳасиз, таълим-тарбия муҳим аҳамият
касб этади. Шу боисдан ҳам ёш мутахассислар
нинг рақобатбардошлигини ошириш учун қулай
таълим-тарбия муҳитини яратиш, барча таълим
муассасалари, қолаверса давлат ижтимоий си
ёсатининг асосий вазифаларидан бири сана
либ, алоҳида масъулият юклайди. Шу сабабли,
таълимнинг сифатини амалга оширилаётган чо
ра-тадбирларнинг сон кўрсаткичи эмас, балки
таълим муассасасида тайёрланаётган кадрларни
236
237
билим ва ахборотни ўзлаштирганлиги, касбий
компетенциялар ва ахлоқни эгалланганлиги, қа
дрият ва меъёрларни англанган тарзда касбий
фаолиятда қўллай олиши билан белгиланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
