|
Фойдаланилган адабиётлар
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг
«2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизи
мини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари
тўғрисида»ги ПҚ-2707-сон Қарори, 2016 йил 29
декабрь.
2. Ўзбекистон Республикасининг илк ва мак
табгача ёшдаги болалар ривожланишига қўйи
ладиган давлат талаблари 2018 й..lex.uz
3. Р.Суннатова, И.Иргашова, С.Таджиева.
Бола тараққиётини психологик ташхис қилиш
(ўқув қўлланма) Т., Сано стандарт, 2008 й.
ТАЪЛИМДА ШАХС ИННОВАЦИОН
ТИПИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ
Х. БЕРДИЕВ,
Ислом Каримов номидаги
Тошкент давлат техника
университети ўқитувчиси
Ҳозирги замон шароитида муайян жамият
олдида турган вазифалар қанча улкан ва ижти
моий ўзгаришлар қанча тез бўлса, шунга қараб
унинг ҳаракатлантирувчи кучи бўлган шахснинг
роли ҳам ортади. Негаки, ўзгаришлар тезлиги
туфайли маълумотларни тарқатиш, ўзлаштириб
олиш бошқа тизимлар қобиғига сиғмай қолади.
Бунда асосий ўринга оммавий ахборот воси
талари чиқиб олиб таълим-тарбия ва моддий
ишлаб чиқариш тизимидаги аҳамияти кучайиб
бориб, фаолият доираси кенгаяверади. Янгидан
яратилган, такомиллашган инновацион техноло
гиялар илгаригисида мавжуд бўлганларини ин
кор қилмаслиги уларнинг ижтимоий ҳаётдаги
роллари ошиб боришининг муҳим омилидир. Бу
ҳол янада инновацион ғоялар ва технологиялар
шаклларининг турли-туман бўлишига олиб ке
лади.
Объектнинг ўзаро алоқалар майдонини муай
ян усулда тартибга солиш субъект амалда на
моён бўлишининг ривожланиш жараёнининг
инновацион хусусиятини таъминловчи турли
даражаларини янада теранроқ тушуниш имко
110
111
ниятини беради. Албатта, бу ерда гап энг аввало
субъект намоён бўлишининг шахсий даражаси
ҳақида боради. Ижод – бу инсоннинг атрибу
тив белгиси, унинг ўз қобилиятларини рўёб
га чиқариш усули, деган фикрга қўшиладиган
бўлсак, инновация – бу ижодда мавжуд имко
ниятларни изчил рўёбга чиқаришдир. Фаолият
сифатидаги инновациянинг хусусияти шахснинг
муайян типини вужудга келтиради. Айни вақтда,
шуни ҳам унутмаслик керакки, «...фаолият ...ай
рим инсоннинг ҳаракатларинигина эмас, балки
унинг бошқа одамлар фаолият шароитларидаги
ҳаракатларини ҳам назарда тутади, яъни айрим
қўшма фаолиятни назарда тутади» [1: 9-б]. Бу
ерда гап фаолиятнинг коллектив субъекти ва
унинг ўзига хос хусусиятлари ҳақида боради.
Инновациянинг турли субъектлари инновацион
ўзаро алоқаларга киришиш имкониятини бел
гиловчи алоҳида ижтимоий хусусиятларга айни
шу нуқтаи назардан ёндашиш, бизнингча, ўрин
ли бўлади. Уларнинг орасида қуйидагилар бор:
шахснинг инновацион типи; коллектив субъект
сифатидаги инновацион олий таълим; иннова
ция субъекти сифатидаги профессионал-педа
гогик ҳамжамият. Инновацион ўзаро алоқалар
майдонида субъектнинг мезони сифатида инно
вацион қобилият амал қилади.
Субъект ўзаро алоқаларининг шахсий дара
жасида шахсият юқорида зикр этилган мезонга
нисбатан сифат жиҳатидан намоён бўлишининг
бутун ранг-баранглигига унинг инновацион типи
нуқтаи назаридан ёндашилиши лозим. Шахс ин
новацион типининг ўзига хос жиҳатларини то
пиш мақсадида кейинги мулоҳазаларимиз ман
тиқи фалсафий адабиётларда «замонавий» шахс,
«ижодий» шахс ҳақида мавжуд тасаввурларни
ва «инновацион» шахсни тушунишга нисбатан
турли хил ёндашувларни таҳлилий ўрганишга
асосланади. Бизнинг назаримизда, тадқиқотнинг
мазкур йўли ўзини шу билан оқлайдики, замона
вий шахс типи жамият ривож ланишининг прог-
ностик тенденциялари талаб этувчи жиҳатлар
ни акс эттиради, айни вақтда ижод замонавий
шахснинг ҳам, инновациянинг ҳам атрибутив
хоссаси ҳисобланади, инновационлик эса шахс
ўзига хос жиҳатларининг алоҳида бирикмасида
ўз ифодасини топади.
Биз шахснинг камол топиш имкониятлари
га нисбатан гуманистик жамиятнинг билимлар
жамияти сифатида шаклланиши ҳақидаги та
саввурга асосланган ёндашувларга қўшиламиз.
«Бунга эришиш учун ҳозирги жамиятни шун
дай ўзгартириш, қайта қуриш керакки, билим
лар, маданий бойликлар унинг маънавий, ижти
моий-сиёсий ва моддий ишлаб чиқаришларида
яратилсин. Ҳозирги жамиятни билимларни яра
тиш ва уларнинг амал қилишига қайта йўнал
тиришнинг зарурияти, авваламбор, шу билан
белгиланадики, яхлит шахсни шакллантириш
ва камол топтириш, инсоннинг моҳияти инди
видуум ҳаётда ўзлаштирган билимлар мажмуи
билан белгиланишига эришиш янги жамиятнинг
олий мақсади ҳисобланади» [2: 207-б]. Шахс
инновацион типининг ўзига хос хусусиятлари
га ҳам ҳозирги жамият ўзгаришининг айни шу
ғоя сидан келиб чиқиб ёндашилади.
112
113
Шу нуқтаи назардан замонавий шахснинг
А.Инкелес томонидан таклиф қилинган таҳли
лий модели диққатга сазовордир[3: 93-94–б].
Ушбу шахснинг энг муҳим жиҳатлари қуйида
гилардир:
1. Экспериментлар, инновациялар ва ўзгариш-
ларга очиқлик.
2. Фикрлар ранг-баранглигига тайёрлик, ўз
дунёқарашининг ўзгаришидан чўчимасдан тур
ли хил нуқтаи назарлар мавжудлигини тан олиш.
3. Ўтмишга қараб эмас, балки ҳозирги замон
ва келажакка қараб мўлжал олиш.
4. Ҳаёт тўсиқларини енгиш қобилияти.
5. Ижтимоий ҳаётда ҳам, шахсий ҳаётда ҳам
мақсадларга эришиш учун бўлғуси ҳаракатлар
ни режалаштириш.
6. Ижтимоий ҳаётни тартибга солиш ва прог-
ноз қилиш имкониятига ишонч кўзи билан қа
раш.
7. Ишга қўшган ҳиссаси ва касбий маҳорати
га қараб ҳақ тўланишига бўлган ишончга асос-
ланган одиллик ҳисси.
8. Маълумот ва таълимни юксак даражага
қўйиш.
9. Бошқаларнинг шаъни ва қадр-қиммати
ни уларнинг мақоми ва мавқеидан қатъи назар
ҳурмат қилиш.
Ишларнинг бундай ҳолати сабабларининг
таҳлили инновацион фаолият субъекти ва объ
екти ўзаро алоқаларининг оптимал тизими мав
жуд эмас, шунингдек, профессионал-педагогик
маданиятнинг зарурий фазилатлари ҳали шакл
ланганича йўқ, деган хулосага келиш имкония
тини беради. Шу туфайли ҳам ишда таърифлан
ган инновациянинг алоҳида усулда ташкил
этилган фаолият сифатидаги талқинига таяниб,
таълим соҳасидаги инновацион ўзаро алоқалар
ижтимоий майдонининг модели таклиф қилин
ди. Унда объект асоси сифатида педагогик тизим
ва таълим тизими каби даражалар амал қилади.
Инновацион ўзаро алоқалар майдонида объ
ективликнинг мезони вазифасини инновацион
ривожланиш имконияти бажаради. Тадқиқот
натижасида олинган маълумотлар инновация
ларнинг аксарият қисми педагогик тизим дои
расида амалга оширишидан ва уларнинг сони
таълимдаги ижтимоий тизимлар ҳолатининг ин
новационлигини доим ҳам белгилайвермаслиги
дан далолат беради.
Шундай қилиб, инновация субъекти ҳамда
субъект ва объект асосларининг оптимал ўзаро
нисбати муаммоси юзага келади. Шу муноса
бат билан мақолада шахс инновацион типининг
муҳим жиҳатларини белгиловчи айрим интег-
ратив хусусиятлари тадқиқ этилди. Ҳаёт тарзи
нинг хоссаси сифатидаги инновационлик асоси
да яратилган тегишли типология белгилар қисқа
тасниф қилинди. Конкрет фалсафий тадқиқот
нинг таълим фаолияти ҳозирги ҳолатининг ин
новацион йўналишини баҳолаш имкониятини
берувчи маълумотлари келтирилди.
Инновацион ўзаро алоқаларнинг шахсий да
ражаси билан бир қаторда, инновацион фаоли
ятнинг жамоа субъекти муаммоларини ўрганиш
муҳимдир. Мақола таълимга оид ва педагогик
инновацияларнинг коллектив субъекти сифати
114
115
даги олий таълим тизимининг алоҳида ўрни ва
аҳамиятини тасдиқлайди. Олий таълим тизими
га хос бўлган муносабатлар мажмуини ўз ҳаёт
фаолиятида гавдалантиради. Айни шу омил олий
таълим муассасаларида таълим жараёнинигина
эмас, балки таълим тизими ва бўлғуси жамият
нинг прогностик жиҳатларини моделлаштириш
ва амалда гавдалантириш имкониятини беради.
Шу тариқа таълимдаги инновациялар ижтимо
ий ривожланиш ресурси саналган ҳозирги за
мон таълимининг ривожланишини таъминловчи
ноёб ижтимоий механизмга айланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
