Қarshi muҳandislik-iқtisodiyot instituti “Axborot texnologiyalari va matematik modellashtirish” kafedrasi assistenti J

date base
)– bu EHM ning tashki xotirasida saqlanadigan har qanday 
jismoniy, ijtimoiy, ststistik, tashkiliy va boshqa ob‘ektlar, jarayonlar, holatlarning o’zaro boglik va 
tartiblashtirilgan majmuidir. 
Ma‘lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta‘minlash 
uchun mo’ljallangan. Amaliyotda ko’pchilik ma‘lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi 
uchun loyxalashtiriladi. Bitta EHM da bir qancha ma‘lumotlar bazasi birlashishi mumkin. 
Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimining shunday imkoniyatlarini, ya‘ni ma‘lumotlar 
sirliligi va ximoyalanishi ta‘minlash, inkordan keyin ma‘lumotlar bazasining tiklanishi, 
ma‘lumotlar bazasi bilan ishlashda hisob yuritish lozimdir. 
 
 
 
 
Boshqaruvning informattsion tizimi 
Ma‘lumotlar bazasining boshqarish tizimi vositalari xajmiga ega, ya‘ni ma‘lumotlarga 
yetishish imkoning ma‘lum usullarini ta‘minlaydi. Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimi vositalari 
bilan bajariladigan, kidirish, to’g’rilash, tuldirish va ma‘lumotlarni chikarib yuborish jarayonlari 

---

80 
hisoblanadi. Kidirish jarayoni asosiysi hisoblanadi. Ma‘lumotlar mustaqilligini tamoyillarning 
tadbiq ma‘lumotlarning bazasini boshqarish tizimining moslashuvini aniqlaydi. Predmet sohasidagi 
ma‘lumotlarni kayta ishlash xususiyatlari hisobi, diskretli tavsiflarni kayta ishlash xususiyatlari 
hisobi, diskretli tavsifli ishlab chiqarish korxonalarida avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimini 
qo’llashga maxsuslashgan ma‘lumotlarni bazasini tizimini loyxalashtirish imkonini beradi.
Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimining ma‘lum bir sohada qo’llash Maqsadida rostlash 
jarayoni tizimini generatsiya qilish deb ataladi. Ma‘lumotlar bazasining boshqarish universal 
tizimiga masalan, 
dbase, Paradox, Miсrosoft-Aссess , oragle, informix 
va boshqalarga 
tegishlidir.
Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimi ishi ma‘lumotlarni yozishning uch darajasidan 
foydalanish bilan boglik. 
Ma‘lumotlarni jismoniy tashkil etishning yozilishi ma‘lumotlarning umumiy mantiqiy 
tarkibining yozilishi amaliy dasturlar ma‘lumotlarni modelostilarini yozish uzviyligi. Ma‘lumotlar 
bazasini boshqarish tizimi bir vaqtning uzida bir qancha amaliy dasturlarni kayta ishlashni olib 
boradi, ya‘ni ma‘lumotlarning modelostilariga ega bo’lishi mumkin.