Arnawli bilimlendiriw ministrligi berdaq atinda

Tangencial tezleniw – 

 

Normal tezleniw – 

 

Tolıq tezleniw – 

 

 

 

 

 

Al,  anık  máseleniń  artıqmashılıģı  kórgizbelilik  hám  turmıs  penen  baylanıslı 

boladı.  Másele  shártin  oqımastan  burın,  oqıwshılarģa  máseleniń  qaysı  temaģa 

arnalģanın  aytıw  kerek,  sonda  oqıwshılar  máselege  tiyisli  formulalardı  ańsat  taba 

aladı. 

Máseleni  talqılaģanda  oqıwshılar  qubılıstı  kóz  aldına  keltire  alģanday  bolıwı 

lazım. 

---

19 

 

3.3. Terbelmeli qozģalıs.

 

Oqıwshılar pikirlew járdeminde mayatnikniń terbelis dáwiri ushın: 

𝑇 = 2𝜋√

𝑙

𝑔

  bunda g = 9,8 m/s

2

 - erkin túsiw tezleniwi 

formulanı  jazadılar.  Bul  jerde  mayatnikniń  uzınlıǵı  ekenligin  eske  aladılar. 

Mayatnikning  uzınlıǵın  masshtablı  sızǵısh,  shariktiń 

𝑙 = 𝑙 +

𝐷

2

  -  diametrin  bolsa 

shtangensirkul  járdeminde  ólsheydi.  Tájiriybe  járdeminde  mayatnikning 

n

  ret 

shayqalıwı ushın ketken waqtın bir neshe ret ólshep, olardıń ortasha ma`nisi alınadı 

hám 

𝑇 =

𝑡

𝑛

  formulaǵa  kóre  mayatnikniń  terbelis  dáwiri  anıqlanadı.  Keyininen 

ólshewler nátiyjesinde anıqlanǵan terbelis dáwiri menen teoriyalıq esaplab tabılǵan 

dáwir salıstırıwlanıp, tiyisli juwmaqlar shiǵarıladı. Ulıwma alǵanda, eksperimental 

máselelerdi tarqatıp alıwǵa oqıwshılardıń qızıǵıwshılıqları úlken boladı. Oqıtıwshı 

fizika  kabineti  sharayatından  kelip  shıǵıp,  oqıwshılar  menen  birgelikte 

eksperimental máselelerdi tarqatıp alıwı maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Tarqatıp 

alıw  metodları  tolıq  kórsetilgen  eksperimental  máselelerdi  ádebiyattan  alıw 

múmkin. Oqıtıwshılar birpara laboratoriya jumısların hám máseleler jıynaqlarındaǵı 

máselelerdi  eksperimental  másele  etip  beriwleri,  yamasa  dóretiwshi  oqıtıwshılar 

ózleri eksperimental máseleler tuzib, oqıwshılarǵa tarqatıp alıw ushın usınıs etiwleri 

múmkin. 

Grafik  máselelerdiń  ulıwma  bilim  beriw  hám  politexnik  áhmiyeti  úlken  bolıp 

tabıladı.  Grafik  máselelerdi  tarqatıp  alıw  processinde  oqıwshılar  fizika  páni 

tiykarların tereń ózlestirediler. Sabaqta grafik máselelerdi tarqatıp alıw processinde 

hám  de  úy  wazıypaların  ǵárezsiz  orınlaw  processinde  oqıwshılar  fizika  hám 

matematika pánleriniń óz-ara baylanıslılıqların ámelde kórediler. 

Grafik  máselelerdi  tarqatıp  alıwdıń  algoritmı  tómendegishe:  fizikalıq  shamalar 

arasındaǵı  baylanısıw  grafigi  berilgen  bolsa,  grafiktı  dıqqat  penen  oqıp  túsinip, 

bólek bólektegi baylanısıwdıń xarakterin úyreniw kerek. Sızılmadaģı masshtabtan 

paydalanıp, grafiktan ızlenip atırǵan shamalardıń absissa hám ordinata oqları daǵı 

bahaların tabıw kerek. 

---

20