Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

14-rasm. o‘rmalovchi ayiqtovon. 1-umumiy ko‘rinishi; 2-gulining bo‘yiga kesimi va uning qismlari; 3-changchining tuzilishi; 4-gulining diagrammasi


Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar:

1. 
   Gerbariylardan foydalanib, ayiqtovondoshlar oilasining muhim morfologik belgilari bilan tanishing.
   
2. 
   Oila vakillaridan birining gul tuzilishini o‘rganing. Bunda gul o‘rnining shakliga gul a`zolarining soniga, gulqo‘rg‘on qismlarining doira bo‘lib joylanishiga e`tibor bering.
   
3. 
   Gerbariy namunalaridan yoki jadval, adabiyot-lardan foydalanib o‘rganilgan o‘simliklarning umumiy ko‘rinishini, alohida olingan gul va meva tuzilishlarini va shakllarini chizib oling. Ularning gul formulasini tuzing.
   

Ayiqtovon: * Ca₅Co₅A_∞G (_∞) Isfarak * Ca₅Co₍₂₎A_∞G(₁) Nazorat savollari

1. 
   Ayiqtovondoshlar oilasi hayotiy shakllariga ko‘ra qanday o‘simliklardan tashkil topgan?
   
2. 
   Oila nechta turkum va turni o‘zi chiga oladi?
   
3. 
   Gul o‘rnida changchi va urug`chilar soni nechtadan bo‘lib joylashgan?
   
4. 
   Oila o‘simliklari tarkibida qaysi moddalar uchraydi?
   

Ko‘knornamolar qabilasi–Papaverales
Ko‘knordoshlar oilasi- Papaveraceae
Vakillari:
1. Qizilgulli ko‘knori – Papaver pavonium
2. Qizg‘aldoq – Roemeria refracta
3. Ko‘knori – Papaver somniferum (15-rasm)


Nazariy tushuncha: Bu oilaga 30 turkum, 700 dan ortiq tur kirib, ular Sharqiy Osiyoda, Janubiy va Shimoliy Amerika, O‘rta Yer dengizi atrofida tarqalgan. Oila vakillari bo‘g‘imli yoki bo‘g‘imsiz, sutli naychalarida sut shiralari bo‘lgan bir yillik va ko‘p yillik o‘tlardir, ba`zan buta va daraxtsimon vakillari ham uchraydi. Barglari ko‘pincha patsimon, qirqil-gan, ketma-ket joylashgan, yonbargchasiz. Gullari to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri, poyada yakka-yakka joylashgan. Ba`zan simpodial yoki monopodial tipga ega bo‘lgan to‘pgullardan tashkil topgan. Ikki jinsli, kosachabargi 2ta bo‘lib, guli ochilishi bilan tezda to‘kilib ketadi, gul-tojbargi 4 ta, changchisi cheksiz, ba`zan 2-3 ta, urug‘chisi 2 yoki bir nechta meva bargli, tugunchasi ustki, bir uyali. Mevasi ko‘sakcha yoki yong‘oqcha. Urug‘lari mayda, endospermli.
Ahamiyati: Oilaning ayrim vakillaridagi sut shira-sining tarkibida morfin, kodein, papaverin, tabsinga o‘xshash alkoloidlar bor. Ulardan meditsinada dorilar tayyorlanadi. Urug‘ning tarkibida 50% gacha yog‘ to‘planadi. Undan oziq-ovqat tayyorlashda foydala-niladi.