Areal haqida tushuncha areallar tiplari. Arealning kattaligi va uni aniqlovchi prinsiplar. Kosmopolitlar. Endemiklar

Areal haqida tushuncha.areallar tiplari.Arealning kattaligi va uni aniqlovchi prinsiplar. Kosmopolitlar .Endemiklar.

Reja:

• Areal haqida tushuncha.

2.Arealning turlari.

• Kosmopolitlar.Endemiklar haqida umumiy tushuncha.

• Areal (lot. area – maydon, ma-kon) – o‘simlik yoki hayvonlarning biror turi, turkumi yoki oilasi tarqalgan hudud. Yaxlit (yalpi) areal va ajralgan (bo‘lingan) areallar farqlanadi. Agar bir arealdagi o‘simliklarning turlari bir te-kis, o‘z hayotiga qulayroq joylarda ko‘p uchrasa – yaxlit areal; ikki yoki undan ortiq oblastlarga bo‘linsa ajralgan areal paydo bo‘ladi. Bunda oraliq maydondagi turlarga mansub individlarning bir qismi qirilib ketadi.

Turlar bir qancha qit’a, ummonlarni egallasa (mas, g‘alladoshlar oilasi, chumchuqsimonlar, delfinsimonlar tur-kumlari va boshqalar) keng miqyosdagi, kengayuvchi A. hosil bo‘ladi. Keng tarqalgan hayvon va o‘simlik turlari kosmopolit turlar yoki panendemiklar deb ataladi. A. uncha katta bo‘lmasligi ham mumkin. Ayrim o‘simlik turlari (endemiklar) juda che-klangan, tor joylardagina (mas, orolda, g‘orda va boshqalarda) o‘sadi.

• Turlar bir qancha qit’a, ummonlarni egallasa (mas, g‘alladoshlar oilasi, chumchuqsimonlar, delfinsimonlar tur-kumlari va boshqalar) keng miqyosdagi, kengayuvchi A. hosil bo‘ladi. Keng tarqalgan hayvon va o‘simlik turlari kosmopolit turlar yoki panendemiklar deb ataladi. A. uncha katta bo‘lmasligi ham mumkin. Ayrim o‘simlik turlari (endemiklar) juda che-klangan, tor joylardagina (mas, orolda, g‘orda va boshqalarda) o‘sadi.

•  Areal chegarasi doimiy bo‘lishi yoki odam ta’siri bilan o‘zgarishi mumkin. Areal doirasida tur individlari barobar taqsimlanmagan bo‘ladi, markazda ko‘proq joylashib, chekkaroqlarida to-bora siyraklasha boradi. Odam faoliyati ta’sirida o‘zgargan areal sun’iy areal(intro-duksiyalangan va iqlimlashtirilgan turlar areal) deyiladi.

Areal turlari.

• Sirkumpolyar – aylana. Yuqori kengliklarda yashovchi hayvonlar uchun xos. Masalan – oq ayiq, pesets, shimol bug’usi, arktika qushlari
• Sirkumboreal – shimoliy yarimsharni janubiy qismlarida yashovchi hayvonlar uchun xos. Masalan – tayga hayvonlari: los, rosomaxa, lochinsimon boyqush
• Tropikopolit – Yer sharining tropik qismlarida tarqalgan hayvonlar uchun xosdir. Masalan to’tiqushlar. Tropikopolit tushunchasi yuqori sistematik birliklar – oila va turkumlar uchun xos bo’lib, tur arealiga mos kelmaydi.