Arab tili fonetikasi va uning tasnifi

 

 

Arab va o‘zbek tilidagi portlovchi shovqinlilar.  

Arab  tilidagi  portlovchi  tovushlar  ham  xavoning  nutq  aʼzolaridagi  to‘siqni 

yorib  o‘tib,  portlash  yo‘li  bilan  chiqishi  natijasida  talaffuz  qilinadi.  Portlash 

yuqori  va  pastki  lablar,  til  va  tillar,  til  va  tanglay  o‘rtalarida,  xullas,  nutq 

aʼzolarining turli o‘rinlarida sodir bo‘lishi mumkin. 

“ب”  “(b)  fonemasi  –  lab  o‘rtasi  undoshi,  jarangli.  Bu  tovush  o‘zbek  tilidagi 

“b”ning nusxasi. Biroq arab “b”si o‘zbek tilidagidek, so‘z o‘rtasi yoki oxirida 

jarangsizlanmaydi, yaʼni “p"lashmaydi. 

 

“ت" (t) fonemasi  - tanglay oldi tovushi, til ortida  talaffuz qilinadi, jarangsiz. 

O‘zbek tilidagi “T”ning nusxasi (ekvivalenti). 

 

"

 

د

 

"

(d) fonemasi -tanglay oldi tovushi, tish ortida talaffuz qilinadi, jarangli. U 

jarangsizlar taʼsiri ostida o‘z jarangini yo‘qotmaydi. Binobarin, uning o‘zbek 

tilidagi kabi “t”lashuvi ro‘y bermaydi. 

 

“ك”  (k)  fonemasi  –  tanglay  o‘rtasi  undoshi,  jarangsiz.  Arab  “k”si  rus 

tilidagidek chuqur emas. Shuningdek, u o‘rniga qarab baʼzan yumshoq, baʼzan 

---

 

20 

esa  qattiq  talaffuz  qilinmaydi  ham.  Balki  u  doimo  bir  xil  –  xuddi  o‘zbek 

tilidagidek, bir oz yumshoqroq artikulyatsiya oladi. 

 

“ق”  (q)  fonemasi  –  chuqur  tanglay  orqasi  undoshi,  jarangsiz.  Til  o‘zagining 

ishtiroki bilan talaffuz qilinadi. U o‘zbek q” fonemasiga to‘la 

Mosdir. 

O‘zbek tilidagi sirg‘aluvchi undosh “s” va arab tilidagi tish o‘rtasi 

sirg‘aluvchisi “s” "ث"o‘rtasidagi tafovutlar.  

 

Maʼlumki  o‘zbek  tilidagi  “S”  fonemasi  –  shovqinli  jarangsiz  undosh.  U  Til 

oldida  talaffuz  qilinuvchi  tanglay  oldi  sirg‘aluvchi,  jarangsiz  shovqinli.  U 

ustki va ostki tishlar o‘rtasida talaffuz qilinadi. Bunday tovush hozirgi zamon 

o‘zbek tilida yo‘q. Uning artikulyatsiyasida til uchini tishlar orasiga shunday 

joylashtirish kerakki, uyuqoridagi tishlarga mahkam jipslashib tursin. Shunda 

til  uchi  bilan  pastki  tishlar  orasida  kichik  tirqish  qoladi.  Nutq  aʼzolarining 

shunday holatida “S" "ث" kuch bilan talaffuz qilinadi. Masalan: ثا    رث  ا   

O‘zbek tilidagi qisqa cho‘ziq unlilar va ularning arab tilidagi 

muqobillari.  

O‘zbek tilidagi a, i, u fonemalari arab tilidagi qisqa unlilar a  — i —     u —

   fonemalariga  o‘xshashdir.  Cho‘ziq  fonemalar  esa  qisqalariga  sifat  jihatdan 

mos keladi. Ulardan artikulyatsiyani ko‘proq cho‘zish bilan farq qiladi. 

Arab tilida undoshlar unli tovushlarning talaffuziga taʼsir qiladi.  

---

 

21 

Shuning  uchun  unli  fonemalar  undoshlarining  xususiyatlariga  qarab  yoki 

o‘zgarishsiz, yaʼni fonema sifatida, yoki vaziyatga qarab fonemaning varianti 

sifatida talaffuz qilinadi. 

Artikulyatsion  jihatdan  unli  tovushlarning  hosil  bo‘lishida  o‘pkadan  chiqib 

kelayotgan  havo  oqimi  og‘iz  bo‘shlig‘ida  kech  qanday  to‘siqqa  uchramaydi. 

Akustik  havo  oqimi  kuchsiz  tebranadi.  Unlilar  musiqa  ohangiga  jo‘r  bo‘la 

aluvchi mayin ohangga egadir. 

Arab  tilida  6ta  unli  fonema  bor  bo‘lib,  ularning  uchtasi  qisqa:  (a,  i,  u)  va 

uchtasi cho‘ziq (a, і, ü) unlilaridir. 

O‘zbek tilidagi yo va ya unlilarini arab tilidagi quyidagi uzun va qisqa unlilar 

yordamida ifodalash mumkin. Masalan: ا ي ا 

 يا سان لا  

Bularning arab tilidagi muqobillari ي+ا yordamida tahminiy, yaqinlashtirilgan 

tarzdagina berilishi mumkin.