Aqshning vetnamdagi harbiy va siyosiy ekstansiyasi (1950-1975)

²⁵⁶ Cit. kitobga ko`ra: Belashchenko T.K. AQSh: 200 yil – 200 urush. – M. 1976. – S. 205

171

uning yakuniy versiyasida AQSh va DRV o`rtasidagi diplomatik kurashning butun murakkab tabiatini aks ettiradi.
Vetnamda urushni tugatish va tinchlikni tiklash to`g`risidagi bitim 1973 yil 27 yanvarda Parijda imzolangan.
1973-yil 2-martda Parijda ham bitimda ishtirok etuvchi davlatlar, shuningdek, SSSR, Buyuk Britaniya, Fransiya, Xitoy, Vengriya, Polsha, Indoneziya va Kanada tashqi ishlar vazirlari BMT ishtirokida Bosh kotib Vetnam bo`yicha xalqaro konferentsiya aktini imzoladi, unda ular urushning tugashini ta`minlaydigan hujjat sifatida Parij kelishuvini tan olish, tasdiqlash va qo`llab-quvvatlash bildirildi. 1973 yil 13 iyunda to`rt tomonlama muzokaralarning barcha ishtirokchilari tomonidan Parij kelishuviga so`zsiz qat`iy rioya qilish zarurligi ta’kidlangan qo`shma bayonot imzolandi. Kommyunike Parij kelishuvining ajralmas qismiga aylandi257 258­..
Parij kelishuvi AQShning Vetnamga qarshi urushini tugatishni belgilab berdi, 1954 yil Jeneva kelishuvlarida tan olingan Vetnam xalqining mustaqillik, suverenitet, birlik va hududiy yaxlitlikka bo`lgan asosiy milliy huquqlarini tasdiqladi. Unda Qo`shma Shtatlar DRVga qarshi harbiy harakatlarni to`xtatishi, o`z qo`shinlari va ittifoqchi qo`shinlarini Janubiy Vetnamdan olib chiqib ketishi va Vyetnam ishlariga boshqa har qanday aralashishdan voz kechishi shart edi. Bitim ikki janubiy Vyetnam tomonini kuch ishlatishdan tiyilish majburiyatini oldi; xorijiy harbiy yordamga kelsak, u faqat bir xillik va birlik uchun birlik printsipi asosida ishdan chiqqan qurollarni almashtirishga ruxsat berdi. Urush yillarida asirga olingan harbiy va fuqarolik xodimlarini qaytarish tartibi va muddatlari belgilandi.

²⁵⁷ \Che14Chat: A ShvShgu t OositeShe. – R. 445-446

²⁵⁸ 1Ys1to`plam



Bitim Janubiy Vetnamning haqiqatini tasdiqladi – u erda ikkita ma`muriyat, ikkita nazorat zonasi, ikkita armiya va uchta siyosiy kuch mavjudligi. Harbiy va siyosiy qoidalarni qat`iy amalga oshirish sharti bilan, Parij kelishuvi Janubiy Vetnamning siyosiy kelajagini belgilab beradigan umumiy saylovlar o`tkazish orqali Janubiy Vetnamning ichki muammolarini adolatli hal qilish uchun siyosiy va huquqiy asosni ta’minlashi mumkin edi.
Vetnamni qayta birlashtirish masalasi tinch yo`l bilan, mamlakatning ikki qismi o`rtasidagi muhokama va kelishuvlar asosida, majburlash, qo`shib olish va chet el aralashuvisiz hal qilinishi kerak edi. 17-parallel bo`ylab demarkatsiya chizig`i faqat vaqtinchalik ekanligi va siyosiy yoki hududiy chegarani tashkil etmasligi tasdiqlandi.
Bitim qo`shma harbiy komissiyalar hamda Xalqaro nazorat va nazorat komissiyasi faoliyatining tamoyillari va tartibi, funksiyalari va vakolatlarini belgilab berdi.
Kampuchiya va Laosga kelsak, bitim ishtirokchilarni 1954 va 1962 yillardagi Jeneva kelishuvlariga rioya qilishga, har ikki davlatning betarafligini hurmat qilishga va bir-birining va uchinchi davlatlarning suvereniteti va xavfsizligiga tajovuz qilish uchun o`z hududidan foydalanmaslikka majbur qildi.
Shartnoma DRV va Qo`shma Shtatlar o`rtasidagi munosabatlarni normallashtirishga chaqirdi, shu bilan birga Qo`shma Shtatlar DRV va Indochinani urushdan keyingi qayta qurishga hissa qo`shishga tayyorligini e`lon qildi.
Parij kelishuvini amalga oshirishda AQSH va ittifoqchi davlatlar qo`shinlarini olib chiqish va asirga olingan xodimlarni qaytarish bilan bog`liq masalalarni hal qilish uchun to`rt tomonlama harbiy komissiya tuzildi; ikki Janubiy Vyetnamga nisbatan kelishuvning harbiy qoidalarini bajarish uchun ikki tomonlama harbiy komissiya

173

partiyalar; Vengriya, Indoneziya, Polsha va Kanada vakillaridan tuzilgan Xalqaro nazorat va nazorat komissiyasi (keyinchalik Kanada o`rnini Eron egalladi). Parijning Selle-sen-Klut chekkasida Janubiy Vyetnam partiyalarining maslahat uchrashuvlari boshlandi.
AQSh rasmiy tashviqotida ular Parij bitimini R.Nikson va X.Kissinjer siyosatining mantiqiy natijasi sifatida ko`rsatishga harakat qildilar, ular AQShning Vetnamdan «hurmatli shartlar» bilan chiqib ketishini ta’minlashga muvaffaq bo`ldilar, shu bilan birga tarafdorlar qulashiga yo`l qo`ymadilar. -Amerika rejimi va Janubiy Vetnam ishlariga aralashish va nazorat qilish vositalarini qo`llab-quvvatlash, «Vyetnamlashtirish» ruhidagi siyosatni davom ettirish. Aslida, bu AQSh hukmron doiralarining tajovuzkor tashqi siyosatining navbatdagi yirik mag`lubiyatini tan olish bo`lib, to`liq imperializm buyrug`i ostida bo`lgan va urush quroli bo`lib xizmat qilayotgan qo`g`irchoq militaristik rejimlardan foydalanish tushunchalari va amaliyotlarining nomuvofiqligini tasdiqladi. dunyoning turli qismlarida inqilobiy o`zgarishlarga qarshi kurashishga qaratilgan global strategiyasi.
Garchi Parij bitimining imzolanishi o`z-o`zidan urushning haqiqiy to`xtashiga va Janubiy Vetnamda siyosiy yechimga olib kelmagan bo`lsa-da, u kuchlar muvozanatida printsipial jihatdan yangi vaziyatni yuzaga keltirdi, ikkala mamlakatda ham inqilobiy ozodlik kuchlari foydasiga o`zgardi. ichki siyosiy va harbiy va xalqaro miqyosda. Bu 1973 yildagi Parij kelishuvi va 1954 yilgi Jeneva kelishuvlari o`rtasidagi asosiy farqdir.

3.2 Vetnam urushining AQShga ta’siri
Siyosiy sohada uzoq davom etgan qonli Vyetnam urushi Qo`shma Shtatlar uchun o`z vatanida dahshatli oqibatlarga olib keldi.

174

uning tashqarisida. U, 1972 yil 6 noyabrda Amerikaning «Nyu-York Tayms» gazetasi tomonidan ta’kidlanganidek, «Qo`shma Shtatlarni ma`naviy sharmandalikka olib keldi». Vetnam urushi Qo`shma Shtatlarning ijtimoiy va siyosiy hayotiga katta ta’sir ko`rsatdi. Uzoq davom etgan urush Amerika jamiyatini ikkiga bo`ldi. Ba`zilar uchun bu qimor, Vetnam xalqiga begona bo`lgan o`z qadriyatlarini noqonuniy ravishda o`rnatish edi. Boshqalar uchun bu kommunizmning tarqalishiga qarshi va demokratiya g`oyalarini himoya qilish missiyasi edi. Vetnam urushining boshida Qo`shma Shtatlardagi aholining katta qismi bu urushga nisbatan befarq edi, chunki amerikaliklar allaqachon AQSh tarixidagi shunga o`xshash urushlarga «odatlanib qolgan». Ammo oylar o`tib, yillar o`tib, bu urush Amerika xalqi uchun og`ir yuk bo`lgunga qadar qimmatroq va zerikarli bo`ldi. va uning dastlabki loqaydligi avval hayratga, keyin esa shubha va qo`rquvga aylandi. Amerikaliklar mamlakatning urushda ishtirok etish darajasini sezgan zahoti, hukumat harakatlariga nisbatan kelishmovchiliklar keskin kuchaydi.
Amerika xalqining kurashi dastlab, 60-yillarda «ishning adolatli hal etilishi» nomi bilan ommaviy yig`ilishlar shaklida rivojlandi, keyin esa qora tanlilarning «bizning kurashimiz» shiori ostida nutqini tarqatishni o`rgatdi. chunki erkinlik Vetnamda emas, Qo`shma Shtatlarning o`zida bo`lishi kerak! «, yoshlar va talabalarning Vyetnamda jang qilishdan bosh tortishga chaqirgan chiqishlari. Keyin butun mamlakat bo`ylab Vetnam urushiga, Amerika Qo`shma Shtatlarining o`zboshimchaliklariga, inson qadr-qimmati va erkin xalqlarning milliy huquqlarini oyoq osti qilishga qarshi minglab namoyishlar bo`lib o`ta boshladi.
Amerika xalqining Vetnam urushiga qarshi ommaviy norozilik namoyishlarining sabablaridan biri shundaki, bu urush, Nyu-York Post gazetasi e`tirof etganidek, «bizni yoshligimizdagi eng yaxshi energiyadan mahrum qiladi, bizning ishchi kuchimiz zahiralarini, kuchimizni, bizning kuchlarimizni tugatadi.

175

ilmiy va ma`muriy iste`dodlar. Jang maydoni kichik bo`lsa-da, urush xuddi tubsizlik kabi hamma narsani yutib yuboradi.
Qo`shma Shtatlarda tinchlik uchun, Vetnam urushini tugatish uchun kurashgan ko`plab tashkilotlar tuzildi. Amerika jamoatchiligining turli qatlamlarini birlashtirgan 30 ga yaqin tashkilot urushga qarshi harakatda, AQShning Vetnamdagi urushiga qarshi harakatda ishtirok etdi: Vetnam urushini tugatish uchun Milliy safarbarlik qo`mitasi, Vetnam kuni qo`mitasi, o`rganish bo`yicha yuristlar qo`mitasi. AQSHning Vetnamdagi siyosati, «Vyetnam urushidan xavotirda ruhoniylar va dindorlar», «Vyetnamda tinchlik uchun faxriylar» va boshqalar260.
Amerika xalqining keng ko`lamli harakatlari mamlakat avval bilmagan yangi hodisa edi. Ular siyosiy doiralarga ta’sir ko`rsatdi, Amerika Kongressi Qo`shma Shtatlardagi hukmron sinflarning bo`linishiga olib keldi. Amerika siyosiy doiralarida xorijda kuch ishlatish bo`yicha bahslar kuchaygan. Liberal yo`nalishga amal qiluvchi ta`rif guruhlari (senatorlar E. Kennedi, J. Makgovern va boshqalar) Parijda, shuningdek, G. Kissinjerning tashrifi chog`ida erishilgan kelishuvlar ruhida Indoxitoy yarim orolidagi yangi davlatlar bilan aloqalarni rivojlantirish tarafdori edilar. 1973 yilda Xanoyga 261 262.
Vetnam urushi insoniyat tarixida ko`rilmagan barcha shafqatsizliklari bilan mamlakatda e`tiqod inqirozini, siyosat va mafkura inqirozini keltirib chiqardi va The New York Times yozganidek, «mamlakatni bo`linishga olib keldi va Bu haqiqatni prezidentning yoki boshqa birovning chiqishlari yashira olmaydi. U aytayotgan milliy birlik mavjud emas».

²⁵⁹ Cit. Iqtibos: Poltorak A.I., Savinskiy L.I. Jinoyat urushi. – M. 1968.- S. 281